WPROWADZENIE

Praestantibus viris negligere virtutem concessum non est. (Znamienitym mężom nie wolno zaniedbywać cnoty.)

Owi „znakomici mężowie”, adresaci cytowanego tu przesłania zawartego w sentencji łacińskiej wykutej na portalu wschodniego wyjścia z dziedzińca Pałacu Wielopolskich, siedziby władz miasta, to bohaterowie wielotomowej serii wydawniczej Poczet Krakowski. Niniejszy tom, traktujący o rajcach, radcach miejskich i radnych, zwieńcza i spina ją w całość. Przywołajmy zatem wszystkie jej pozycje, szczególnie że w będziemy się tutaj do nich po wielokroć odwoływać jako do źródeł posiłkowych:

Tytuł tego opracowania ma szerokie znaczenie: prezentowanych postaci nie ograniczamy tylko do grona rajców, radców miejskich i radnych, czyli członków rad miejskich w rozumieniu samorządowym (z poszanowaniem różnego rozumienia samorządu na różnych etapach dziejowych). Obejmujemy nim także członków innych kolegiów przedstawicielskich, niebędących częścią samorządowej rady miejskiej. Kryterium decydującym jest udział w oficjalnym, urzędowo umocowanym miejskim gremium przedstawicielskim uczestniczącym w sprawowaniu władzy w mieście. Wymogiem koniecznym, by znaleźć się w niniejszym tomie, nie jest więc przynależność do organu spełniającego warunki wynikające z samorządowego statusu, obsadzanego z nominacji, a nie w drodze wyborów, czy posiadającego rzeczywisty zakres kompetencji stanowiących, co dopuszcza gremia pomocnicze czy o charakterze doradczym. Warunkiem jest jednak istnienie danego ciała kolegialnego nie z powołania ad hoc, do określonej sprawy, lecz jego systemowe zaistnienie, choćby na krótki czas, w miejskiej strukturze ustrojowej. Zatem węzłowy jest udział danej osoby w ciele przedstawicielskim, kolegialnym, osadzonym w urzędowej strukturze władz miejskich – co oznacza posiadanie przez nią statusu reprezentanta mieszkańców Krakowa. W istocie jest to zatem poczet reprezentantów mieszkańców w przedstawicielskich organach lub kolegiach usytuowanych w ramach władzy miejskiej lub przy niej.

  I jeszcze o uwidocznionych już w tytule tego tomu różnicach nomenklaturowych dotyczących członków najważniejszego gremium z kategorii przedstawicielskiej, jakim była i jest rada miejska. Otóż w okresie staropolskim, pod rządami prawa magdeburskiego, na określenie członka rady miejskiej używano określenia „r a j c a”. Po Sejmie Czteroletnim wysokiej rangi członkowie władz miejskich nazywani byli r a d c a m i – był to jednak czas, w którym dopiero kształtował się podział władz, dążący do rozdziału między sferą uchwałodawczą a wykonawczo-administracyjną. Powstały w 1792 roku Magistrat Ogólny z radcami był niczym innym, jak radą miejską (Noga 2008, s. 175). Burzliwy czas zakończony pierwszym zaborem austriackim spowodował zniknięcie samorządowej rady miejskiej, a nazwa „radca” przylgnęła do struktur magistracko-administracyjnych. Gdy w 1812 roku rozpoczęła działanie pochodząca z wyborów Rada Municypalna, jej członkowie nazwani zostali 

r a d c a m i  m u n i c y p a l n y m i – to przymiotnikowe dookreślenie „municypalny”, czyli „miejski”, odróżniało ich od poprzedników działających w obszarze administracyjnym. Wyraźne rozróżnienie nomenklaturowe nastąpiło w 1848 roku, gdy w wybranej Radzie Miejskiej (tymczasowej) zasiedli członkowie z tytułem r adców mi e j sk i c h, a w magistracie i jego wydziałach zatrudnieni byli r a d c y w y d z i a ł o w i. Utrwalenie tego podziału na długie lata nastąpiło od chwili uzyskania autonomii w 1866 roku. W Radzie Miejskiej zasiadał r a d c a m i e j s k i, natomiast w magistracie pracował r a d c a m a g i s t r a c k i. Dopiero wprowadzona w życie z końcem 1933 roku ustawa o samorządzie wprowadziła urzędową nazwę „r a d n y”, która przetrwała i stosowana jest do dzisiaj, z przerwą jedynie w okresie okupacji niemieckiej. Członkowie Rady Miasta Krakowa w myśl obowiązującego Statutu Miasta Krakowa z 1996 roku to „radni Miasta Krakowa”.

  Niniejsze opracowanie obejmuje cały okres udokumentowanego istnienia krakowskiej reprezentacji miejskiej, od czasów bezpośrednio polokacyjnych, to jest od pierwszego wzmiankowania rady miejskiej w 1264 roku, do zainaugurowanej w 2018 roku i trwającej nadal VIII kadencji odrodzonego w III Rzeczypospolitej samorządu – opisany stan rzeczy co do zasady zamyka data 31 grudnia 2022 roku.

  Z założenia ma ono charakter rozbudowanego spisu postaci – mocno należy podkreślić, że nie jest próbą opisania historii krakowskich organów przedstawicielskich, w szczególności rady miejskiej w jej różnych dziejowo postaciach. Rzecz jasna historia ta pojawia się w niniejszym tomie kontekstowo, w celu zarysowania tła działalności prezentowanych postaci. Stąd ważne są każdorazowe odesłania do literatury dotyczącej funkcjonowania krakowskich instytucji władzy miejskiej w danym okresie.

  Ze względu na to, że opracowanie przyjęło charakter spisu postaci – w miarę możliwości pełnego i obejmującego całą krakowską historię miejską – należało ograniczyć informacje o poszczególnych osobach do jak najbardziej skondensowanego zestawu danych identyfikująco-prezentujących. Stąd konieczna rezygnacja z pewnych wątków, przykładowo dla radców miejskich z ich uplasowania w ruchach i organizacjach o charakterze społeczno-politycznym (ten wątek uwzględniono w części prezentującej radnych od lat 1933/1934, to jest od pierwszych wyborów opartych o struktury polityczne).

  Poczet reprezentantów miasta zawiera 3339 postaci – rajców, radców miejskich, radnych i innych uczestników miejskich kolegiów przedstawicielskich. Otwiera go odnotowany w roku 1267 rajca krakowski Maurycy, zamyka dokooptowana do Rady Miasta Krakowa w roku 2021 radna Bogumiła Drabik. Tomem tym objęto tylko osoby legitymujące się mandatem do zasiadania w danym organie – z wyboru, kooptacji czy powołania/nominacji. Na kilku etapach przemian ustrojowych oprócz radców miejskich czy radnych w wyborach do rady miejskiej wybierani byli także ich zastępcy. Pozostają oni poza polem naszego zainteresowania, chyba że weszli do składu rady w drodze kooptacji na zwolnione miejsce, uzyskując mandat w trakcie kadencji i stając się radcami miejskimi lub radnymi miasta.

  Tych 3339 postaci pojawia się w horyzoncie czasowym ponad 750 lat. Ich prezentacja ma układ chronolgiczny, opierający się na następujących po sobie przemianach ustrojowych, a w ich ramach na kadencjach władz miejskich (pojęcie „kadencja” przyjęte zostało zarówno w rozumieniu szerokim, odformalizowanym, jak i ścisłym, prawnym). Takie ujęcie zapewnia ogląd pełnego składu przedstawicielskiego organu kolegialnego w danym czasie, jak i – w przypadku reprezentantów „wielokadencyjnych” – przegląd pełnej kariery danej postaci w interesujących nas instytucjach miejskich. W efekcie w tomie znalazło się 6345 wzmiankowań w postaci indywidualnych, imiennych „wizytówek” przypisanych do kadencji – to właśnie wynik „wielokadencyjności” znacznej liczby postaci.

  Nie dotyczy to jednak rajców z okresu staropolskiego, z lat 1267–1792. Są oni prezentowani chronologicznie, w kolejności pierwszego odnotowania w składzie rady miejskiej, tylko z podaniem przedziału czasowego, w którym są wzmiankowani w źródłach. Na tym tle uwaga generalna. Otóż rajcowie krakowscy z lat 1312–1792 zostali już zaprezentowani, i to wraz z notami biogramowymi, w serii Poczet Krakowski, w przywołanym już wcześniej tomie pierwszym Poczet sołtysów, wójtów, burmistrzów i prezydentów miasta Krakowa (1228–2010). Wynika to z faktu, że wszyscy oni, oprócz zasiadania w radzie miejskiej, pełnili też na zmianę (w krótkich sekwencjach czasowych) funkcję burmistrza miasta – stąd ich obecność w tomie „prezydenckim” i odesłanie do niego (Poczet 2010). Nadto spisy rajców dla okresu średniowiecznego z latami zasiadania w radzie opublikował Marcin Starzyński w opracowaniu Krakowska rada miejska w średniowieczu (Starzyński 2010), natomiast dla lat 1500–1794 zestawienia takie (i to w układzie kadencyjnym) podał Zdzisław Noga w opracowaniu Urzędnicy miejscy Krakowa, cz. 2: 1500–1794 (Noga 2008). Mając to na uwadze, w niniejszej publikacji nie rozbudowywano części dotyczącej okresu staropolskiego, ograniczając się do uproszczonego spisu dopełniającego uszczegółowione od roku 1792 kolejne okresy.

  Dla celów tego tomu wspomniany czas ponad 750 lat trwania organów przedstawicielskich miasta w różnych ich postaciach podzielono na pięć okresów:

1.Ok r e s   s t a r o p o l s k i   o d   l a t   p o l o k a c y j n y c h   p o   S e j m   C z t e r o l e t n i   1 2 6 4–1 7 9 2 – jednorodny, pod rządami prawa magdeburskiego, z radą miejską złożoną z rajców. Podzielono go na dwa podokresy różniące się między sobą pozycją rady (zatem rajców) w strukturze władz miejskich: cezurą jest rok 1312, kiedy to miał miejsce bunt wójta Alberta. W okresie tym odnotowano 665 rajców krakowskich.

2. Ok r e s   o d   S e j m u   C z t e r o l e t n i e g o   p o   a u t o n omi ę   g a l i c y j s k ą  1 7 9 2–1 8 6 6  – mocno zróżnicowany ustrojowo czas obejmujący miedzy innymi: ustawy Sejmu Czteroletniego, powrót do prawa magdeburskiego po targowicy, ustawy sejmu grodzieńskiego, powstanie kościuszkowskie, epizod pod okupacją pruską, lata pod pierwszym zaborem austriackim, Kraków w ramach Księstwa Warszawskigo, dekady Wolnego Miasta Krakowa, lata drugiego zaboru austriackiego doby przedautonomicznej. Pomimo zasadniczych różnic tych ustrojów celowe było porządkujące i narracyjne skomasowanie ich mozaiki w jeden okres. Odnotowano w nim 366 reprezentantów zrzeszonych w kolegiach przedstawicielskich.

3. Ok r e s   o d   a u t o n omi i   g a l i c y j s k i e j   d o   I I   w o j n y   św i a t owe j   1 8 6 6–1 9 3 9 – złożony z dwóch jednorodnych podokresów: pierwszego do roku 1933 pod zaborem i w II Rzeczypospolitej pod rządami statutów autonomicznego miasta z lat 1866 i 1902 oraz drugiego od przełomu lat 1933/1934 w II Rzeczypospolitej pod rządami polskiej regulacji samorządowej, czyli tzw. ustawy scaleniowej; mocne opóźnienie tej ostatniej spowodowało znaczące rozminięcie się czasowe między odzyskaniem przez Polskę niepodległości a zakończeniem obowiązywania ustrojowych rozwiązań z czasów cesarsko-królewskich. Mając na uwadze spójność czasu II Rzeczypospolitej, w jednym okresie ulokowano autonomiczną i postautonomiczną Radę Miejską z kilkoma radami przybocznymi oraz Radę Miejską pod rządami ustawy scaleniowej. W okresie tym odnotowano 672 radców miejskich, od roku 1933 roku ustawowo nazywanych radnymi miasta, oraz członków innych niż Rada Miejska ciał kolegialnych.

4. Ok r e s   Po l s k i   L u d owe j   1 9 4 5–1 9 9 0 – jednorodny, z systemem rad narodowych, do roku 1950 quasi-samorządowych (z nominacji), od roku 1950 pozasamorządowych (uplasowanych w strukturze jednolitej władzy państwowej). W okresie tym odnotowano 1338 radnych.

5. Ok r e s   I I I   R z e c z y p o s p o l i t e j   Po l s k i e j   o d   1 9 9 0 – jednorodny, czas odrodzonego samorządu, z trwającą aktualnie VIII kadencją Rady Miasta Krakowa. W okresie tym wystąpiło lub występuje 298 radnych miasta Krakowa.

  W obrębie wskazanych okresów (z poczynionym wcześniej zastrzeżeniem co do okresu staropolskiego) prezentowane są składy kolegialnych władz przedstawicielskich, pogrupowanych ze względu na spójność ustrojową i uporządkowanych – tam, gdzie to aktualne – kadencyjnie.

  Trzeba jednak dodać kilka uwag odnośnie do kadencyjności w czasach autonomii galicyjskiej i II Rzeczypospolitej Polskiej, to jest w latach 1866–1933. Obowiązywały wówczas statuty miasta: najpierw tymczasowy statut nadany w 1866 roku, a następnie statut z nadania w 1901 roku. Nie określały one długości kadencji ówczesnej Rady Miejskiej, lecz ustalały sześcioletnią kadencję jej członków, czyli radców miejskich (radnych). Istotne było jednak zastrzeżenie, że połowa składu Rady w ma być odnawiana w drodze wyborów co 3 lata – druga połowa składu, pochodząca z poprzednich wyborów, realizowała drugie trzylecie swoich 6-letnich kadencji. Zatem w Radzie pomiędzy wyborami do niej przez 3 lata zasiadali w połowie radcy wybrani już wcześniej, w poprzednich wyborach (dla nich trwała druga część ich 6-letniej kadencji), a w połowie radcy wybrani aktualnie, w ostatnich wyborach (dla nich realizowała się pierwsza część ich 6-letniej kadencji). W tej sytuacji, z powodu braku statutowych ustaleń, w całym tym okresie konsekwentnie w praktyce przyjmowano 3-letnią kadencję, czyli lata pomiędzy wyborami (choć były one każdorazowo tylko „połówkowe”), odpowiednio urzędowo numerując kolejne kadencje, czego wyraz można znaleźć w protokołach posiedzeń. Tym samym tak przyjęta 3-letnia kadencja Rady niejako „rozmijała się” z 6-letnimi kadencjami statutowymi radców miejskich i prezydenta miasta, pokrywała się natomiast jedynie ze statutową 3-letnią kadencją wiceprezydentów.

  Ze względu na potrzebę zachowania spójności w obrębie tomu spisy radców miejskich z tego okresu zostały zestawione zgodnie z kadencjami Rady, a nie zasiadających w niej radców – 6-letnia kadencja danej osoby znajduje swoje odzwierciedlenie każdorazowo w dwóch sąsiadujących ze sobą okresach działalności Rady Miejskiej.

  Tak uporządkowane składy poszczególnych organów (ciał przedstawicielskich) dla danego czasu (kadencji) zaopatrzono w „metryczki”. Stanowią one skrótowy opis sytuacyjny, w wersji najbardziej rozwiniętej zawierający:

- notkę o kontekście ogólnym, w jakim znajdowało się miasto z punktu widzenia czasu historycznego, zawierającą też informacje o władzach wyższych;

- notkę o pozycji ustrojowej miasta i jego władz z uwzględnieniem statusu miasta i danych o strukturze władz;

- informacje o kadencji: czas trwania z uwagami o skróceniu lub przedłużeniu, liczba mandatów, termin wyborów, liczba radnych nowych, liczba radnych z wcześniejszym stażem, „ruch” mandatów w trakcie kadencji, terminy pierwszego i ostatniego posiedzenia, liczba sesji, liczba posiedzeń, liczba podjętych uchwał, liczba rezolucji;

- dla okresu od 1990 roku orientacyjną mapkę, na której zaznaczono okręgi wyborcze w wyborach do rady – w podpisach umieszczono także dane statystyczne dotyczące przebiegu wyborów;

- zestawienie podziału mandatów na koła wyborcze, od roku 1933 okręgi wyborcze (w korespondencji z mapką jak wyżej);

- zestawienie politycznego wyniku wyborów, czyli listy wyborcze ugrupowań, które uzyskały mandaty w radzie, wraz z liczbą tych mandatów;

- notka o relacji ustrojowej między prezydenturą miasta i przewodniczeniem radzie, a w przypadku rozłączności personalnej tych ról we władzach miasta ustrojowe i imienne dane o prezydenturze; dla okresu III Rzeczypospolitej pozycja ta jest rozbudowana o wiceprezydenturę i węzłowe stanowiska magistrackie;

- przywołanie podstawowych dla ustroju miasta regulacji prawnych;

- przywołanie głównych źródeł archiwalnych i podstawowej literatury;

- przywołanie tomów serii Poczet Krakowski z informacjami poszerzającymi.

  Przyjęto założenie, że te skondensowane „metryczki” powinny stanowić samodzielną całość. Stąd występujące powtórzenia tekstów w notkach pomiędzy sąsiadującymi „metryczkami” w sytuacji zbieżności na przykład kontekstu ogólnego, pozycji ustrojowej miasta czy relacji prezydent–przewodniczący są zabiegiem celowym.

  Każdorazowo po wprowadzającej „metryczce” następują spisy. Na początku wymieniane są osoby z funkcjami prezydialnymi, z przewodniczącym danego gremium na czele, następnie zaś członkowie tej reprezentacji. Dla okresów Polski Ludowej oraz III Rzeczypospolitej dodatkowo na końcu dodane są spisy komisji stałych z ich przewodniczącymi. Ze względu na przejrzystość zestawienia te zostały ułożone tabelarycznie, co powoduje, że każda z postaci uzyskuje swoją jak gdyby „wizytówkę” (powtarzaną w miarę pojawiania się danej osoby w kolejnych kadencjach tego samego gremium przedstawicielskiego lub w nowej reprezentacji miejskiej na kolejnym etapie ustrojowym – stąd w tomie znajduje się 6345 „wizytówek”, prawie dwukrotnie więcej niż wynosi liczba postaci).

  „Wizytówki” to skondensowane informacje o postaci – skrótowe, w jednych przypadkach limitowane dostępną wiedzą, czyli źródłami, w innych natomiast ograniczane założoną objętością. Przyjęto założenie, że umieszczane pod nazwiskiem hasłowe określenie, kim była dana osoba, powinno się odnosić do czasu aktualnego dla zasiadania w reprezentacji miejskiej. Brzmienie zapisu jest tu przeniesione bezpośrednio z archiwalnych materiałów źródłowych. W odniesieniu do radnych zasiadających w Radzie Miasta Krakowa od roku 1990 z tego wstępnego określenia zrezygnowano. Współczesna dynamika powoduje, że próby zamknięcia przekazu „kim jest/była” dana postać w krótkim, hasłowym wskazaniu są poznawczo wątpliwe, a często wręcz niemożliwe. Jednocześnie szczególne znaczenie mają tu względy formalne związane z przepisami chroniącymi prywatność, także względem osób pełniących funkcje publiczne. Od początku V kadencji RMK (rok 2006) zdecydowana większość radnych nie korzysta z możliwości autoprezentacji na powszechnie dostępnych stronach internetowych biuletynu informacji publicznej; jest to ważny przekaz dla redakcji tego tomu. Zrezygnowano zatem ze wstępnych określeń, zakładając, że biogramy współczesnych radnych wymagają odrębnego i obszerniejszego opracowania, choćby w postaci aneksu do niniejszego tomu.

  W „wizytówkach” ewentualne dodatkowe informacje o osobie dotyczą w szczególności wcześniejszych lub późniejszych posłowań do krajowych czy państwowych organów przedstawicielskich, sprawowania urzędów naczelnych i najwyższych miejskich. W „wizytówce” starano się umieścić dane o mandacie (koło wyborcze, obwód wyborczy, lista wyborcza, rekomendacja partyjna) oraz dane o przebiegu kadencji, głównie o objęciu lub utracie mandatu w jej trakcie. „Wizytówki” radnych okresu III Rzeczypospolitej zawierają także informacje o udziale w komisjach stałych oraz przynależności klubowej.

  Ważną częścią przedstawienia każdej postaci jest górny pasek, na którym zamieszczone są przede wszystkim cyfry. I tak zawsze w lewym górnym rogu znajduje się kolejny nr „wizytówki” w całym tomie, przypisany danej osobie. Natomiast z prawej górnej strony paska podane są wcześniejsze lub późniejsze (jeżeli i jedne, i drugie, wówczas przedzielone znaczkiem „||”) numery przypisanych jej „wizytówek”. Rzecz dotyczy więc reprezentantów wielokadencyjnych: kierując się numerami, można łatwo prześledzić całą karierę danej postaci w gremiach przedstawicielskich.

  W przypadku staropolskich rajców w prawym górnym rogu umieszczono odesłania:

- do przywoływanej już wyżej pozycji Starzyński 2010 – litera „S” z numerem strony,

- do przywoływanej już wyżej pozycji Poczet 2010 – litera „P” z numerem strony.

  W górnym pasku bliżej lewej strony znajdują się także ideograficzne odesłania do wizerunków portretowych zamieszczonych na końcu rozdziału, w którym dana postać występuje, oraz do galerii portretów znajdującej się na końcu rozdziału wprowadzającego.

  Ten opis niech zilustrują schematy „wizytówek”:

  Podkreślić należy, że dzięki oznaczeniom w prawej części górnego paska „wizytówki” (brak numerów lub wskazanie numerów) można od razu stwierdzić w przypadku danej postaci (oprócz okresu staropolskiego):

- czy udział w reprezentacji jest dla niej jednorazowy – „jednokadencyjność” (brak numerów);

- czy w reprezentacji zasiadała więcej niż jeden raz – „wielokadencyjność” (podano numer lub numery);

- czy jest to pierwsze zasiadanie w reprezentacji (podane numery są niższe niż numer danej „wizytówki”);

- czy jest to ostatnie zasiadanie w reprezentacji (podane numery są wyższe niż numer danej „wizytówki”);

- czy jest w trakcie wielokadencyjnej kariery w reprezentacji (podano numery niższe i wyższe rozdzielone znaczkiem ||);

- czy mamy do czynienia z postacią o wybijającym się dzięki liczbie kadencji wkładzie w przedstawicielstwo miejskie (ocena jest możliwa na podstawie wielości numerów, stanowiących punkt wyjścia dla ewentualnego szczegółowego prześledzenia kariery danej osoby).

  W tomie umieszczono także kilka galerii prezentujących wizerunki bohaterów opracowania – w rzeźbie, malarstwie, grafice i fotografii. Są to:

- galeria główna Dawnych reprezentantów Krakowa portret własny – zawiera 132 portrety od czasów staropolskich po II wojnę światową; zamieszczono ją na końcu tego rozdziału;

- galeria postaci do roku 1792 – zawiera 24 wizerunki; zamieszczono ją na końcu rozdziału dotyczącego okresu staropolskiego;

- galeria postaci z lat 1792–1866 – zawiera 64 wizerunki; zamieszczono ją na końcu rozdziału dotyczącego okresu od Sejmu Czteroletniego po autonomię galicyjską;

- galeria radców miejskich I kadencji doby autonomicznej w latach 1866–1869 – zawiera 56 fotografii portretowych; zamieszczono ją na początku rozdziału dotyczącego okresu od autonomii galicyjskiej do II wojny światowej;

- galeria postaci z lat 1866–1941 – zawiera 340 fotografii portretowych, 1 rysunek i 10 fotografii sytuacyjnych; zamieszczono ją na końcu rozdziału dotyczącego okresu od autonomii galicyjskiej do II wojny światowej;

- galeria radnych z lat 1945–1990 – zawiera 348 fotografii portretowych; zamieszczono ją na końcu rozdziału dotyczącego okresu Polski Ludowej;

- galeria radnych miasta Krakowa od roku 1990 – zawiera 493 fotografie portretowe i 17 fotografii sytuacyjnych; zamieszczono ją sukcesywnie w całym rozdziale dotyczącym okresu III Rzeczypospolitej Polskiej;

- galeria radców miejskich i radnych posiadających honorowe obywatelstwo Krakowa – zawiera 13 portretów; zamieszczono ją w rozdziale Silva rerum;

- galeria reprezentantów miasta z tytułem rektora Akademii Krakowskiej / Uniwersytetu Jagiellońskiego – zawiera 24 portrety; zamieszczono ją w rozdziale Silva rerum.

  Galerie te bez wątpienia wprowadzają pewne urozmaicenie i przełamanie naturalnej monotonii spisów, ożywiając opisywaną historię. Połóżmy jednak główny nacisk na ich wartość dokumentacyjną. Szczególną uwagę zwracają klasyczne portrety o wysokiej wartości artystycznej – wśród ich autorów znaleźli się znakomici twórcy: Jan Matejko, Stanisław Wyspiański, Teodor Axentowicz, Olga Boznańska, Józef Brodowski, Florian Cynk, Julian Fałat, Juliusz Kossak, Wojciech Kossak, Jacek Malczewski, Józef Peszka, Kazimierz Pochwalski, Michał Stachowicz, Wojciech Stattler, Stanisław Ignacy Witkiewicz i szereg innych.

  Swego rodzaju uzupełnieniem materii podanej w głównej części opracowania jest kilka tematów zarysowanych w ostatnim rozdziale zatytułowanym Silva rerum. Tam pomieściliśmy:

- prezentację insygniów krakowskiej rady miejskiej, zarówno tych dawnych, historycznych, jak i obecnych, w aktualnym stosowaniu; 

- przywołanie pierwszych kobiet w roli radnych oraz wszystkich pełniących funkcje prezydialne – przewodniczącej rady lub zastępczyń przewodniczącego rady;

- zestawienie radców miejskich i radnych utytułowanych godnością honorowego obywatela miasta Krakowa – wraz z galerią portretową;

- zestawienie rektorów Uniwersytetu Jagiellońskiej zasiadających w reprezentacji miejskiej – wraz z galerią portretową;

- przegląd siedzib i sal obrad rady miejskiej –od hipotetycznej lokalizacji w wieży wójtowskiej przy ul. Brackiej po dzisiejszy kształt Pałacu Wielopolskich;

- prezentację wyimków z archiwalnej kolekcji dawnych afiszy i plakatów wyborczych.

  Na końcu tomu zawarto wykaz skrótów, zestawienie literatury oraz spis źródeł ikonografii. Zamyka go indeks osobowy obejmujący postacie krakowskiego samorządu uwzględnione w tym tomie – przy nazwiskach podano numer „wizytówki” (dla postaci wielokadencyjnych numer pierwszej „wizytówki”) lub numer strony.

  Tak jak w całej serii wydawniczej Poczet Krakowski, również w przypadku tego tomu realizowano zasadę pierwszoplanowego i jak najszerszego wykorzystywania źródeł bezpośrednich, pozyskanych w drodze kwerend archiwalnych, głównie w Archiwum Narodowym w Krakowie oraz w Archiwum Zakładowym Urzędu Miasta Krakowa. Dla części dotyczącej okresu staropolskiego wykorzystano efekty takich właśnie badań przeprowadzonych w dawnych księgach miejskich na potrzeby pierwszego tomu serii (Poczet 2010). W przypadku pozostałych okresów była to praca od podstaw, przy wykorzystaniu dostępnych źródeł, przede wszystkim archiwalnych akt miasta Krakowa, w tym w szczególności spisów personalnych, protokołów posiedzeń, uchwał, materiałów wyborczych oraz urzędowych komunikatów afiszowych dotyczących organów przedstawicielskich z różnych etapów historycznych, z radą miasta na czele. Osobnym obszarem dokonywania ustaleń były dzienniki urzędowe z badanych czasów, czy to regulujące strukturę i działania tych organów, czy też obrazujące te działania – od aktów promulgacyjnych z czasów Księstwa Warszawskiego począwszy. Wsparciem, w szczególności co do wątków wyborczych, była także kwerenda prasowa, od „Gazety Krakowskiej” z czasów Wolnego Miasta Krakowa zaczynając. W tych dwóch ostatnich obszarach korzystano głównie z zasobów Biblioteki Jagiellońskiej.

  W „metryczkach”, o których wcześniej była mowa, na ich końcu każdorazowo przywołano właściwe dla danego czasu źródła archiwalne z sygnaturami oraz dzienniki urzędowe z numeracją. Tam także wskazano literaturę związaną z sytuacją ustrojową i szerszym kontekstem omawianego wycinka czasowego. Podkreślić należy, że dla burzliwego, a przez to znacznie powikłanego ustrojowo okresu od Sejmu Czteroletniego do początku XIX wieku, już pod pierwszym zaborem austriackim, cenne i często wykorzystywane w niniejszym tomie źródło stanowi rękopis opracowania Adama Chmiela Ustrój miasta Krakowa 1791–1866 (Chmiel rkps), pochodzący z około 1930 roku, zdeponowany w Archiwum Narodowym w Krakowie (sygn. ACH 38). W mocno skróconej wersji opracowanie to ukazało się drukiem w Krakowie w 1931 roku pod tytułem Ustrój miasta Krakowa w XIX wieku (w zarysie) i działalność prezydentów miasta 1866–1924 (Chmiel 1931).

  W tomie wykorzystano bogatą ikonografię, opublikowano 1779 reprodukcji obrazów, grafik, fotografii i obiektów muzealnych. Pozyskiwano je od właścicieli lub depozytariuszy, wśród których główne miejsca zajmują Archiwum Narodowe w Krakowie, własne zasoby fotograficzne Urzędu Miasta Krakowa, Muzeum Krakowa, Narodowe Archiwum Cyfrowe, Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego i Muzeum Narodowe w Warszawie, a także użyczenia z rąk prywatnych. Z kolei wykorzystywanie internetowej domeny publicznej czy „cytowanie” ikonografii z innych publikacji zgodnie z przyjętą zasadą było ilościowym marginesem. Ponadto w tomie zamieszczono 8 schematycznych map Krakowa obrazujących podziały obszaru miasta na okręgi wyborcze.

  Materiały do tej publikacji pozyskano od szeregu placówek – instytucji i organizacji. Były to:

• Urząd Miasta Krakowa:

  • Archiwum Zakładowe Urzędu Miasta Krakowa,

  • Kancelaria Prezydenta Urzędu Miasta Krakowa,

  • Kancelaria Rady Miasta Krakowa Urzędu Miasta Krakowa,

  • Wydział Geodezji Urzędu Miasta Krakowa;

• placówki archiwalne, biblioteczne i muzealne:

  • Archiwum i Biblioteka Krakowskiej Kapituły Katedralnej,

  • Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie,

  • Archiwum Narodowe w Krakowie,

  • Biblioteka Jagiellońska,

  • Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie,

  • Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Umiejęt­ności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie,

  • Biblioteka Sejmowa w Warszawie,

  • Muzeum im. Tadeusza Kościuszki w Solurze (Szwajcaria),

  • Muzeum Krakowa – Muzeum Historyczne Miasta Krakowa,

  • Muzeum Narodowe w Kielcach,

  • Muzeum Narodowe w Krakowie,

  • Muzeum Narodowe w Warszawie,

  • Muzeum Teatralne w Warszawie,

  • Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego,

  • Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku,

  • Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki w Krakowie;

• instytucje kościelne:

  • bazylika archikatedralna pw. św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie na Wawelu,

  • bazylika i klasztor pw. św. Franciszka z Asyżu w Krakowie,

  • bazylika Mariacka w Krakowie,

  • bazylika pw. św. Michała Archanioła i św. Stanisła­wa Biskupa w Krakowie,

  • Biskupstwo Krakowskie – Pałac Biskupi w Krakowie,

  • klasztor oo. Dominikanów w Krakowie,

  • kolegiata akademicka pw. św. Anny w Krakowie,

  • kościół pw. św.św. Apostołów Piotra i Pawła w Krakowie;

• inne instytucje i organizacje:

  • Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie,

  • Arcybractwo Miłosierdzia w Krakowie,

  • Bank Pekao S.A. w Warszawie,

  • Cech Rzemiosł Spożywczych w Krakowie,

  • Fundacja Wisławy Szymborskiej w Krakowie,

  • Krakowska Kongregacja Kupiecka,

  • Małopolski Cech Rzemieślników i Przedsiębior­ców Budowlanych w Krakowie,

  • Narodowe Archiwum Cyfrowe w Warszawie,

  • Polska Agencja Prasowa S.A. w Warszawie,

  • Polska Akademia Umiejętności i Polska Akademia Nauk w Krakowie,

  • Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa,

  • Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Oddział Miejski Krakowski,

  • Uniwersytet Jagielloński,

  • Związek Nauczycielstwa Polskiego Okręg Mało­polski w Krakowie.

  Kierownictwom wszystkich tych placówek, jak też ich pracownikom, przekazujemy podziękowania za umożliwienie przeprowadzenia kwerend i pozyskania reprodukcji oraz udzieloną pomoc – we wszystkich przypadkach spotkaliśmy się z uczynną otwartością i pomocą.

  Szczególną rolę w powstaniu tego tomu i całej serii wydawniczej odegrali konsultanci naukowi. Z wdzięcznością wspominamy nieżyjącego już prof. Stanisława Grodziskiego, naszego opiekuna podczas powstawania kilku poprzednich tomów. Jeszcze raz składamy podziękowania prof. dr. hab. Zdzisławowi Nodze, który na początku prac, przy pierwszym tomie Pocztu Krakowskiego, udzielił nam najdalej idącej pomocy, bez której powodzenie całego przedsięwzięcia nie zostałoby osiągnięte. O przyjęcie słów podziękowania proszeni są służący nam swoją wiedzą od wielu lat opiekunowie naukowi: prof. dr hab. Jerzy Malec, dr hab. Marcin Starzyński, prof. UJ, oraz dr Kamila Follprecht. Otoczenie pieczą naszych prac, wskazówki metodologiczne i stała pomoc merytoryczna były i są nie do przecenienia. Podziękowanie kierujemy też pod adresem prof. dr hab. Doroty Malec za pomocne wsparcie i rady.

  Ważnych konsultacji pogłębiających wiedzę o przełomowym dla krakowskiego samorządu okresie w latach 1990–1991 udzielił ówczesny przewodniczący Rady Miasta Krakowa Kazimierz Barczyk, w pracach pomogli również radni I kadencji: Barbara Mirek-Mikuła, Zbigniew Przygoda oraz Wojciech Sojka, za co im dziękujemy.

  Za życzliwą pomoc w kompletowaniu ikonografii składamy podziękowania osobom prywatnym, w tym byłym radnym, które otwarły dla nas domowe zbiory, Leszkowi Sobockiemu za zgodę na publikację dzieła swojego autorstwa oraz gronu magistrackiemu za udział w pracach nie tylko na polu ilustracyjnym: pełnomocnikowi prezydenta miasta Lesławowi Fijałowi, dyrektor i zastępcy dyrektora Kancelarii Rady Miasta Krakowa Beacie Kowalówce i Dorocie Zydroń, kierowniczkom w tej Kancelarii Marcie Kucharyk i Dagmarze Piekarskiej, a także Konradowi Szubie i Gerardowi Gruszowskiemu.

  Realizacja wydawniczego przedsięwzięcia nie byłaby możliwa bez stworzenia ku temu warunków w Urzędzie Miasta Krakowa. Za pełne zabezpieczenie tych możliwości dziękujemy: dyrektor Magistratu Marcie Nowak i dyrektor Kancelarii Prezydenta Annie Frankiewicz, jak też skarbnik miasta Małgorzacie Okarmus, dyrektorowi Wydziału Budżetu Miasta Tomaszowi Tylkowi i kierownik w tym Wydziale Lucynie Budzińskiej.

  Osobne słowa podziękowania piszący te słowa kieruje na ręce Joanny Bocheńskiej-Pytel i Romana Pytla oraz Krystyny Zdanowicz – za ważną, wspierającą obecność przy powstawaniu wszystkich tomów serii wydawniczej Poczet Krakowski.

  Tak oto do serii wydawniczej Poczet Krakowski dołącza piąty tom główny, a jednocześnie siódmy w całej serii. Na z górą 5400 stronach przez historię Krakowa, w tym jego samorządu, rozpiętą od średniowiecznej lokacji po współczesność, prowadzi nas poczet ponad 6830 postaci – mających przeróżny wpływ na dzieje miasta i los jego mieszkańców i w różnych rolach go realizujących. Postaci przywołanych i zapisanych dla pamięci i zachowania obrazu ważnych wątków historii naszego miasta.

Bogdan Kasprzyk

marzec 2023 roku