Wola Justowska

Dawna wieś po prawej stronie Wisły, obecnie w zachodniej części miasta Krakowa,  około 4,5 km od jego centrum, w dolinie Rudawy, na stokach Sowińca, przy starym  trakcie do Oświęcimia (dzisiejsza ulica Królowej Jadwigi), sąsiadująca z Chełmem,  Mydlnikami i Bronowicami Małymi, dalej z Łobzowem, Czarną Wsią i Zwierzyńcem  (w tych trzech przypadkach od 1910 roku z Krakowem), jak też z Przegorzałami i Bielanami.  Pierwotnie wydzielona ze wsi Chełm.

  W najstarszej znanej wzmiance, pochodzącej z 1304 roku, nazwa wsi została zapisana  w brzmieniu Vola. W innych dawnych zapiskach w postaciach: Wolya, Wolya Chelmska (1388),  Wolya Chełmszka (1526), Wola Justowska (1849). Nazwa wsi w pierwszym jej członie związana  jest z terminem „wolnizna” oznaczającym okresowe zwolnienie od płacenia danin, w  drugim członie  ma charakter topograficzny, w wersji końcowej charakter odimienny (od Josta Ludwika Decjusza).

  Wieś pierwotnie i niezmiennie należała do parafii pw. Najświętszego Salwatora w Krakowie-  Zwierzyńcu. Jako godło umieszczone na pieczęci wieś przyjęła w połowie XIX wieku  wizerunek sierpa.

  Nieznana z daty lokacja wsi wytyczyła centrum w rejonie dzisiejszej ulicy Starowolskiej,  dokonano też wówczas niwowego rozłogu pól. W połowie XIX wieku odnotowywano  nazwy  pól i rejonów wsi: Pod Łące, Wierzchowina, Kopalina, Wolski Las, Łysa Góra.

  Historycznie wieś była własnością szlachecką. W średniowieczu zwana Wolą Chełmską,  należała do komesa Marcina z rodu Chełmskich. W 1445 roku odnotowano w północno-  -zachodniej części wsi (dzisiejsza ulica 28 Lipca 1943) folwark z kasztelem i wieżą oraz karczmę  i młyn nad Rudawą. W tym też czasie część Woli przeszła w ręce Koniecpolskich, następnie  Sieńskich. W 1528 roku od tych ostatnich wieś nabył Jost Ludwik Decjusz, który wzniósł  tu renesansową rezydencję. Od 1594 roku wieś należała do Lubomirskich, którzy utworzyli  klucz dóbr wolskich, złożony z Woli Justowskiej, Chełmu, Bielan i części Przegorzał – klucz  ten od 1720 roku był własnością Sanguszków, następnie Wielowiejskich. W ramach Twierdzy  Kraków wzniesiono we wsi grupę warowną Las Wolski z fortem Skała, w 1929 roku w  ofiarowanym  miastu Lesie Wolskim powstał ogród zoologiczny, w latach 1934–1937 na Sowińcu  usypano kopiec Józefa Piłsudskiego.

  Przed trzecim rozbiorem gromada Wola Justowska należała do powiatu krakowskiego, po  roku 1795 znalazła się jako gmina w austriackim cyrkule krakowskim. Od 1815 roku w Rzeczypospolitej  Krakowskiej jako gromada w składzie gminy obwodowej Zwierzyniec, od roku 1838  dystryktu Liszki. W roku 1846 wieś powróciła jako gromada (od 1856 roku gmina) pod zabór  austriacki. Od 1866 roku wieś miała status gminy jednostkowej w ramach powiatu krakowskiego.  To gminne usytuowanie przetrwało do roku 1933. W 1934 roku gmina Wola Justowska  przekształcona została w gromadę w ramach gminy zbiorczej Bronowice Wielkie.

  W roku 1941 znajdująca się w okupacyjnym departamencie i powiecie krakowskim  Generalnego Gubernatorstwa Wola Justowska (licząca wówczas 7,33 km² i 1683 mieszkańców)  włączona została do granic Krakowa, do jego VII obwodu administracyjnego, jako  XXXVII dzielnica katastralna miasta.

  Obecnie tereny tej dawnej wsi stanowią część dzielnicy samorządowej VII Zwierzyniec.

Ze Słownika geograficznego z lat 1880–1902:

W czasie napadu Tatarów w 1240 roku norbertanki schroniły się, wedle podania, do  lasów koło Woli Justowskiej, gdzie gonione przez pohańców, dopadły kapliczki wśród  skał  i uklękły śpiewając hymny. W chwili gdy napastnicy już otaczali je, kaplica z zakonnicami  zapadła się w ziemię. Skały te noszą nazwę Panieńskich.