Dawna wieś po prawej stronie Wisły, obecnie w południowej części miasta Krakowa, około 4,5 km od jego centrum, sąsiadująca z Podgórzem i Płaszowem (odpowiednio od lat 1915 i 1912 z Krakowem) oraz z Prokocimiem, Piaskami Wielkimi, Kurdwanowem i Łagiewnikami.
W najstarszej znanej wzmiance, pochodzącej z 1364 roku, nazwa wsi została zapisana w brzmieniu Wolia za wzgórzem Lasota. W innych dawnych zapiskach w postaciach: Wolya (1470), Wola, Wola Świętoduchacka, Wola Szpitalna (od XVI wieku), Wola Duchacka (od XVIII wieku). Nazwa wsi w pierszym członie pochodzi od „wolnizny”, czyli okresowego zwolnienia od płacenia danin, w drugim członie wskazuje właściciela – duchaków.
Wieś pierwotnie podporządkowana parafii pw. św. Jakuba Apostoła w Kazimierzu, po pierwszym rozbiorze i powstaniu w 1784 roku miasta Podgórza przypisana została parafii pw. św. Józefa w Podgórzu. W znanym od połowy XIX wieku godle wsi używanym na jej pieczęciach przedstawienie krowy (analogicznie jak na dawnych pieczęciach wsi Krowodrza, także należącej do duchaków).
Wola Duchacka uzyskała lokację na prawie niemieckim w 1364 roku za panowania króla Kazimierza Wielkiego. Wytyczono wówczas centrum w rejonie dzisiejszej ulicy Malborskiej oraz przeprowadzono łanowy rozłóg pól. W połowie XIX wieku odnotowywano nazwy pól i rejonów wsi: Baranówka, Czajna, Stawisko.
Historycznie wieś była własnością duchowną. W 1364 roku kasztelan krakowski Jan z Melsztyna wraz z synem Rymkiem ulokowali osadę „na surowym korzeniu”, potem przeszła ona w ręce siostry Rymka Jadwigi Pileckiej, matki chrzestnej króla Władysława Jagiełły, oraz jej córki Elżbiety Granowskiej; w 1419 roku ofiarowały one wieś klasztorowi i szpitalowi Kanoników Regularnych św. Ducha w Krakowie. Duchacką własnością była do sekularyzacji dóbr w 1783 roku. Od początku XIX wieku wieś należała już do prywatnych właścicieli; powstał wówczas zespół dworski przy obecnej ulicy Malborskiej. W 1928 roku we wschodniej części wsi zlokalizowano Krakowską Fabrykę Kabli.
Przed rozbiorami gromada Wola Duchacka należała do powiatu szczyrzyckiego, po roku 1772 znalazła się w austriackim cyrkule wielickim, od 1782 roku w cyrkule bocheńskim. W 1815 roku Wola Duchacka powróciła jako gromada (od 1856 roku gmina) pod zabór austriacki, do cyrkułu bocheńskiego. W okresie autonomii galicyjskiej, od 1866 roku, wieś mająca status gminy jednostkowej należała do powiatu wielickiego, od 1896 roku do powiatu podgórskiego – stan ten przetrwał do czasów II Rzeczypospolitej, do roku 1923, kiedy to Wola Duchacka objęta została powiatem krakowskim. Od roku 1934, po reformie administracyjnej, Wola Duchacka nadal miała status gminy jednostkowej, co w obrębie wsi prezentowanych w niniejszym tomie było – obok Prokocimia – wyjątkiem; regułą stały się gminy zbiorowe, wielowioskowe, grupujące gromady.
W roku 1941 znajdująca się w okupacyjnym departamencie i powiecie krakowskim Generalnego Gubernatorstwa Wola Duchacka (licząca wówczas 3,68 km² i 8431 mieszkańców) włączona została do granic Krakowa, do jego IX obwodu administracyjnego, jako L dzielnica katastralna miasta.
Obecnie tereny tej dawnej wsi stanowią część dzielnicy samorządowej XI Podgórze Duchackie.
Ze Słownika geograficznego z lat 1880–1902:
Wola Duchacka, wieś przy gościńcu z Podgórza (3,7 km) do Wieliczki. Składa się z 58 domów i 400 mieszkańców: 377 rzymsko-katolickich i 23 izraelitów. Długosz nazywa ją: „Wolya circa Samostrzedlna Karczma”. Wieś miała 22 łany razem z karczmą i sołtystwo dwa łany i karczmę. Dziesięcinę dawano z części łanów kościołowi Wszystkich Świętych w Krakowie.
