Po przyłączeniu kolejnych jednostek osiedleńczych do Krakowa następowało nowe określenie przebiegu granic miasta. Zabieg ten nie był skomplikowany, jako że regułą było operowanie całymi jednostkami (gminami) katastralnymi, których granice były od dawna ściśle określone. Jeśli jednak wyjątkowo przyłączano do miasta jedynie fragment danej jednostki katastralnej, operowano wskazaniem granic działek geodezyjnych, też znanych i zapisanych w ewidencji gruntów. Niech proces ten – na zasadzie przykładu – zilustruje określenie granic miasta z roku 1972, z mocą od 1 stycznia 1973 roku, to jest dnia, w którym nowo przyłączone wówczas jednostki osiedleńcze stały się częścią Krakowa:
Akt ten wydały wspólnie prezydia Rady Narodowej Miasta Krakowa i Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie, jako że miasto było jeszcze (do 1975 roku) wyłączone z granic województwa, zatem granica Krakowa była jednocześnie granicą otaczającego go województwa krakowskiego, jak gdyby jego granicą „od wewnątrz”. W akcie celowo używane jest pojęcie „wsi” i jej nazwa, jako że takie ujęcie identyfikuje jednostkę katastralną, geodezyjnie opisaną, o czym wcześniej wspomniano.
I jeszcze na marginesie etapu z 1941 roku: istnieje pogląd, że po wejściu w życie dekretu okupacyjnego niewiele się w praktyce zmieniło, że jego wdrażanie było powolne, trwało do końca wojny i dłużej oraz że tak w istocie dopiero władza pookupacyjna przyłączenie to zrealizowała.
Zachowane dokumenty stwierdzają coś zupełnie przeciwnego – dekret realizowany był z niemiecką pedanterią. Wystarczy wskazać, że przejęcie faktycznej władzy nad terenami, które właśnie utraciły swoją samodzielność, nastąpiło niejako „z marszu”. Decydujące tu były akty protokolarnego
przejmowania aktywów i pasywów byłych gmin oraz gromad, co wymagało dokonania bilansów, spisów i innych czasochłonnych czynności umożliwiających władzom miejskim przejęcie zwierzchnictwa. Dekret wszedł w życie 1 kwietnia 1941 roku, protokoły zdawczo-odbiorcze datowane są niewiele późnej. Przykładowo dla gminy Bronowice Małe i jej gromad: Bronowice Małe, Bronowice Wielkie, Chełm, Wola Justowska i Przegorzały (pod ówczesną nazwą Wartenberg) przejęcie nastąpiło 26 czerwca tego samego roku. Podobne czerwcowo-lipcowe terminy odnotowuje się dla innych wcielanych do miasta byłych jednostek administracyjnych.
Takie stwarzanie pozorów, że „czegoś nie było, bo tego nie myśmy dokonali, lecz obcy”, jest fałszowaniem historii. Władza niemiecka w trakcie okupacji była władzą zbrodniczego najeźdźcy i nic tego nie zmienia, nawet korzystne dla Krakowa rozstrzygnięcia, które niekiedy zapadały. Jednak poszerzenie granic miasta było korzystne, bez względu na motywy, które mu przyświecały, i obce ręce, które je przeprowadziły.
Podsumowując: w niniejszym tomie przedstawiono cztery zasadnicze etapy poszerzania granic Krakowa po 1915 roku. Oprócz nich wspomniano także o drobnych przyłączeniach w latach 1917 oraz 1925 i 1926, nierzutujących wówczas na status jednostek administracyjnych, z których wycięto małe fragmenty i wcielono je do Krakowa. Podobny charakter miała przeprowadzona w roku 2012, jedyna od 1986 roku do tej pory, korekta granic miasta, która obowiązywała od 1 stycznia 2013 roku: do Krakowa włączono część dotychczasowego obszaru wsi Zastów (o powierzchni 4,63 ha) należącej do gminy Kocmyrzów- Luborzyca leżącej pod Krakowem od północnej strony.
Ta korekta granic miasta była odpowiedzią na wieloletnie starania tamtejszych mieszkańców, powiązanych życiowo z instytucjami usytuowanymi „za granicą” dzielącą ich od Krakowa. Już w 2002 roku Rada Miasta Krakowa swoją uchwałą pozytywnie zaopiniowała wolę wniosku gminy Kocmyrzów-Luborzyca o przyłączenie do Miasta Krakowa sołectwa Krzysztoforzyce. Tak się jednak nie stało
i 10 lat później z tego sołectwa do granic Krakowa wszedł, jak już zaznaczono, tylko fragment terenu wsi Zastów, bez konsekwencji dla sytuacji prawnej i dalszej samodzielności gminy Kocmyrzów-Luborzyca i jej części składowych.
Korekta ta, dla zainteresowanych mieszkańców ważna, w skali całości miasta jednak marginalna, nie zmienia prawdziwości ogólnego stwierdzenia, że od roku 1986, to jest od prawie 30 lat, granice miasta Krakowa pozostają zasadniczo niezmienione. Nie są też prowadzone prace w tym kierunku.
Poniżej skrótowe „podsumowanie” w ujęciu tabelarycznym:
ZMIANY POWIERZCHNI KRAKOWA WRAZ Z LICZBĄ LUDNOŚCI W LATACH 1915–2012
ZASADNICZE ETAPY
DANE ILOŚCIOWE
| Etap wzrost w km² wzrost dane przybliżone) w km² | Rok relacja w% relacja w% | Powierzchnia miasta po zmianie granic | Powierzchnia w stosunku do poprzedniej wielkości | Liczba ludności* (dla lat 1915–1951 wzrost dane przybliżone) | |
| wzrost dane przybliżone) w km² | relacja w% | ||||
| – | 1915 | 46,90 km² | – | 100,0% | 183 000 |
| – | 1926 | 49,50 km² | 2,6 km² | 105,5% | 207 000 |
| I | 1941 | 165,30 km² | 115,8 km² | 333,9% | 285 000 |
| II | 1951 | 229,90 km² | 64,6 km² | 139,1% | 355 000 |
| III | 1973 | 322,30 km² | 92,4 km² | 140,2% | 657 276 |
| IV | 1986 | 326,80 km² | 4,5 km² | 101,4% | 743 652** |
| – | 2013 | 326,85 km² | 0,5 km² | – | 758 334*** |
* poszerzanie powierzchni miasta miało ważny, choć nie jedyny wpływ na liczbę jego ludności
** według spisu powszechnego z 1988 roku
*** według danych GUS
