Rzecz idzie o – wynikającą z usytuowania terytorialnego – przynależność do szerszych struktur wsi przyłączonych do Krakowa po 1915 roku: od struktur państwowych czy quasi- państwowych, po poszczególne szczeble jednostek podziału administracyjnego – przekrojowo, od czasów przeszłych, po stan w chwili przyłączenia do Krakowa.
Po utworzeniu Wielkiego Krakowa wsie te okalały Kraków pierścieniem; niektóre bezpośrednio po sąsiedzku, inne w relatywnie niewielkiej odległości (Wolica, najdalej położona od centrum Krakowa, odległa była od jego centrum o 19 km). Z pozoru pierścień taki, w sumie niewielki, powinien charakteryzować się jednorodnością i jednolitością drogi dziejowej. Tak jednak nie było. Linią rozdzielającą te wsie na dwie grupy okazała się rzeka Wisła. Historia obu grup toczyła się często odmiennie, czego przyczyną były wydarzenia polityczne na mapie Europy, zapoczątkowane – z omawianego punktu widzenia – pierwszym rozbiorem Polski, a skutkujące przede wszystkim okresami różnej przynależności państwowej.
Zróżnicowanie było widoczne także i na innej płaszczyźnie. Niekoniecznie Kraków był jedynym punktem odniesienia. Często siła ciążenia skierowana była ku innym, bliższym ośrodkom, bardziej lokalnym centrom. Po prawej stronie Wisły były to Wieliczka, Bochnia i Skawina, a od XIX wieku także Podgórze, natomiast po lewej stronie Wisły Liszki, Zabierzów, Zielonki, Kocmyrzów i Raciborowice. Zapewne na zasadzie sprzężenia zwrotnego często pokrywało się to z przynależnością do struktur zbiorowych z tymi właśnie ośrodkami na czele (na przykład cyrkuły austriackie czy gminy wielowioskowe, zbiorcze).
Z kolei w obrębie omawianej grupy wsi występowały szczególne więzi, w pewien sposób grupujące czy spajające po kilka wiosek, co wynikało z dwóch przesłanek. Po pierwsze z pozostawania w jednym ręku właścicielskim – tworzyły się „klucze” czy „państwa” wielowioskowe, żeby wymienić: klucz branicki (Branice, Przylasek Rusiecki, Ruszcza), państwo kościelnickie (Kościelniki, Wolica, Wyciąże), klucz mogilski (Mogiła, Czyżyny, Łęg, Grębałów, Kanorowice, Przewóz, Rybitwy, Wróżenice, Zesławice), klucz tyniecki (Tyniec, Kostrze, Opatkowice, Prądnik Czerwony, Sidzina, Węgrzynowice). I po drugie, więź ta, także na poziomie mikrolokalnym, wynikała z przynależności do wspólnej parafii kościoła rzymsko- katolickiego.
Dopełnieniem jest tu czynnik administracyjny, grupujący wsie we wspólnoty kilkuwioskowe – gminy wielowioskowe i zbiorowe czy gromady wielowioskowe. Ten element więzi grupowej można postrzegać wyłącznie na płaszczyźnie ustrojowo-formalnej, ale przecież w naturalny sposób wytwarzał on mniej czy bardziej przymusową lub przypadkową, lecz przecież realną wspólnotę społeczno- gospodarczą, a w konsekwencji i kulturową.
Tę wielopłaszczyznową różnorodność przedstawiono w aneksach do niniejszego rozdziału. Ich głównym przedmiotem i celem jest ukazanie przemian ustrojowych, jakim poddawane były omawiane wsie czy też których skutki dotyczyły tych wsi. Na tle tego obrazu przemian ustrojowych uwidacznia się mozaikowość najbliższych okolic Krakowa przed poszerzeniem jego granic.
Wspomniane aneksy (znajdują się bezpośrednio po niniejszym rozdziale) to:
ANEKS I – miejscowości włączone do Krakowa po 1915 roku według historycznej przynależności państwowej lub quasi-państwowej, poprzedzone kolekcją map Joachima Lelewela obrazujących zmiany granic państwa polskiego przez wieki do 1815 roku (wraz z reprodukcjami oryginałów do tej pory niepublikowanych);
ANEKS II – miejscowości włączone do Krakowa po 1915 roku według historycznej przynależności wojewódzkiej lub quasi-wojewódzkiej;
ANEKS III – miejscowości włączone do Krakowa po 1915 roku według historycznej przynależności powiatowej i quasi-powiatowej oraz gminnej, gromadzkiej i sołeckiej;
ANEKS IV – miejscowości włączone do Krakowa po 1915 roku według historycznej przynależności do parafii oraz według historycznej struktury własności.
