Tymczasowa Rada Municypalna w latach 1810–1812 /...

TYMCZASOWA RADA MUNICYPALNA

W LATACH 1810–1812

*

RADA MUNICYPALNA

W LATACH 1812–1816

Kontekst ogólny

W wyniku pokoju w Tylży między Cesarstwem Francuskim a Imperium Rosyjskim i Królestwem Prus w roku 1807 na ziemiach zaboru pruskiego powstało polskie Księstwo Warszawskie, związane unią personalną z Prusami. W 1809 roku zostało ono najechane przez wojska Cesarstwa Austrii – polskie wojsko, wypierając Austriaków, przekroczyło granice Galicji; do Krakowa wkroczyły wojska Księstwa z gen. Józefem Poniatowskim na czele. Po pokoju w Schönbrunn część ziem zaboru austriackiego wraz z Krakowem włączono do Księstwa Warszawskiego. Kraków uzyskał status miasta wolnohandlowego, włączono w jego granice Podgórze. Po porażce Napoleona Bonapartego w kampanii moskiewskiej 1812 roku całe Księstwo, w tym od roku 1813 Kraków, znalazło się pod okupacją wojsk rosyjskich.

Kraków i jego ustrój

W latach tych włączono do granic Krakowa odrębne do tej pory miasto Podgórze, które stało się jedną z krakowskich gmin (dzielnic). W 1813 roku powierzchnia miasta wynosiła ok. 9 km², zamieszkiwało ją ok. 24 700 osób. W okresie Księstwa Warszawskiego miasto funkcjonowało pod nazwą „Wolne Handlowe Miasto Kraków” (też: „Wolno-Handlowe Miasto Kraków”) – deklarującą wolność handlową, co oznaczało, że stanowiło ono obszar otwarty, bez cła dla importu towarów z zagranicy.

  Po włączeniu do struktur Księstwa Kraków musiał dostosować swój ustrój do wymogów państwa, do którego zaczął przynależeć, a przede wszystkim do jego konstytucji z 1807 roku. W okresie przejściowym, trwającym dość długo, bo do kwietnia 1812 roku, na czele miasta stała tzw. Tymczasowa Rada Municypalna, którą stanowili prezydent municypalny z nominacji króla Saksonii (księcia warszawskiego) wraz z przydanymi mu kilkoma przedstawicielami społeczności miejskiej, nazwanymi ławnikami, nominowanymi przez ministra spraw wewnętrznych. 13 kwietnia 1812 roku zainstalowano nowe, zgodne z normami Księstwa władze. Pełnienie władzy wykonawczej kontynuowali wcześniej nominowani prezydent z ławnikami i zespołem urzędniczym stanowiącym Magistrat. Natomiast w drodze wyborów wyłoniono organ uchwałodawczo-kontrolny w postaci Rady Municypalnej. W każdej z 4 gmin (dzielnic) miasta, w tym Podgórza, które znalazło się w granicach miasta, przeprowadzono wyborcze zgromadzenia gminne, które wyłoniły podwójną liczbę kandydatów do 30-osobowej Rady – końcowego wyboru i nominacji dokonał panujący w Księstwie król Saksonii. Kadencja miała trwać 4 lata z odnawianiem połowy składu co 2 lata, do czego już jednak ze względu na wkroczenie wojsk rosyjskich nie doszło. Powołane w tym okresie władze Krakowa, w tym i Rada, działały do 1816 roku, pod koniec, w celu przekazania rządów, funkcjonując równolegle z instalującymi się strukturami utworzonego w 1815 roku Wolnego Miasta Krakowa.

Tymczasowa Rada Municypalna

Rada Municypalna

Gminy (dzielnice) Krakowa – okręgi wyborcze do Rady Municypalnej

Prezydentura miasta – przewodniczenie Radzie

W okresie działania tzw. Tymczasowej Rady Municypalnej pochodzący z nominacji Stanisław Kostka Zarzecki łączył urząd prezydenta z przewodniczeniem temu gremium z tytułem jego prezesa. Wraz z utworzeniem Rady Municypalnej nastąpiło rozdzielenie: Zarzecki sprawował prezydenturę miasta odrębną od struktur Rady, natomiast Radzie przewodniczył Antoni Morbitzer z tytułem jej prezesa.

Podstawowe dla ustroju miasta regulacje prawne

Dekret Fryderyka Augusta z 7 grudnia 1809 r. (Kallas 1975, s. 13); Ustawa Konstytucyjna Księstwa Warszawskiego z 22 lipca 1807 roku (DzPKW z 1810 r., t. I, nr 1)

Główne źródła archiwalne, podstawowa literatura

ANK, Akta Miasta Krakowa, sygn. 29/33/3656; DzDK 1812, nr 1 – 1816, nr 225; Bąkowski 1892; Chmiel rkps, rozdz. V; Chmiel 1931; Małecki 1994-I; Rederowa 1962

Informacje poszerzające w tomach serii Poczet Krakowski

Poczet 2010, s. 41–43, 756; Poczet 2013, s. 593–629; Poczet 2018, s. 102–111, 319–338

POCZET REPREZENTANTÓW OKRESU PRZEJŚCIOWEGO

ORAZ RADCÓW MUNICYPALNYCH W LATACH 1810–1816

Uwaga: schemat „wizytówek” dla spisów poniżej – patrz s. 25, lit. C

TYMCZASOWA RADA MUNICYPALNA

30 GRUDNIA 1810 – 13 KWIETNIA 1812

846 - Stanisław Kostka ZARZECKI szlachcic podlaski prezydent municypalny Krakowa 30 grudnia 1810 roku – 20 listopada 1815 roku w Wolnym Mieście Krakowie senator czasowy, następnie rezydent i konsul z ramienia „opiekuńczego” cesarstwa rosyjskiego

RADA MUNICYPALNA

13 KWIETNIA 1812 – 10 KWIETNIA 1816

851 (też: 832, 850 || 930, 1020, 1059, 1065, 1110) Antoni MORBITZER kupiec, starszy Kongregacji Kupieckiej deputowany do Sejmu Księstwa Warszawskiego, od 1816 roku senator WMK, do Rady Municypalnej wybrany z Gminy I Kraków prezes Rady 13 kwietnia 1812 roku – 10 kwietnia 1816 roku