Tonie

Dawna wieś po lewej stronie Wisły, obecnie w północno-zachodniej części miasta  Krakowa, około 7 km od jego centrum, nad potokiem Sudoł, przy starym trakcie  przez Będzin na Śląsk (dzisiejsza ulica Władysława Łokietka), sąsiadująca z leżącymi  do dziś poza granicą Krakowa Modlnicą z Modlniczką, Pękowicami i Zielonkami, dalej  z Prądnikiem Białym, Krowodrzą (od 1910 roku z Krakowem) i Bronowicami Wielkimi.

  W najstarszej znanej wzmiance, pochodzącej z 1389 roku, nazwa wsi została zapisana  w brzmieniu Tanye. W innych dawnych zapiskach w postaciach: Thanye (1451),  Thanie  (1470). Nazwa wsi odosobowa, związana z imieniem „Tan” („Than”).

  Wieś nieprzerwanie przez wieki należała do parafii pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny  w Zielonkach. W godle pieczętnym znanym z połowy XIX wieku obiekt gospodarczy, prawdopodobnie  suszarnia wiejska, na pieczęciach z okresu II Rzeczypospolitej orzeł w kształcie jak godło państwowe.

  Tonie uzyskały lokację na prawie niemieckim w 1389 roku, za czasów króla Władysława  Jagiełły. Wytyczono wówczas centrum w rejonie dzisiejszej ulicy Władysława Łokietka z południowej  strony jej skrzyżowania z obecnymi ulicami Gaik i Na Zielonki oraz dokonano  niwowego  rozłogu pól. W połowie XIX wieku odnotowywano nazwy pól i rejonów wsi: Mostki/  Suche Łąki, Mostki/Piaski, Glinki/Podechruście, Kacorów/Kaczerówka.

  Historycznie wieś była własnością duchowną – w 1224 roku archidiakon krakowski Mikołaj  Mikuła podarował ją kapitule krakowskiej i w jej rękach pozostała przez wieki. Około  połowy  XV wieku dzierżawił Tonie kanonik krakowski Jakub z Dębna. We wsi znajdował się wówczas  dwór kapitulny z folwarkiem (między dzisiejszymi ulicami Władysława Łokietka i Gospodarską).  Po sekularyzacji wieś otrzymał w 1820 roku w wieczystą dzierżawę generał Franciszek Paszkowski.  W ramach Twierdzy Kraków powstał tu fort Tonie, przebudowany w 1910 roku na pancerny.

  Przed trzecim rozbiorem gromada Tonie należała do powiatu krakowskiego, po roku  1795  znalazła się jako gmina w austriackim cyrkule krakowskim. W Księstwie Warszawskim Tonie  stanowiły gminę, w 1815 roku weszły w granice Rzeczypospolitej Krakowskiej jako gromada  w składzie gminy obwodowej Modlnica, od roku 1838 dystryktu Balice. W roku 1846  wieś  powróciła jako gromada (od 1856 roku gmina) pod zabór austriacki. W okresie autonomii  galicyjskiej, od 1866 roku, wieś miała nadal status jednowioskowej gminy (gminy jednostkowej)  w ramach powiatu krakowskiego. To gminne usytuowanie Toń przetrwało do roku 1933.  W 1934 roku dotychczasową gminę Tonie przekształcono w gromadę w ramach wielowioskowej  gminy zbiorczej Zielonki.

  W roku 1941 znajdujące się w okupacyjnym departamencie i powiecie krakowskim Generalnego  Gubernatorstwa Tonie (liczące wówczas 5,47 km² i 1996 mieszkańców) włączone  zostały do granic Krakowa, do jego VII obwodu administracyjnego, jako XXXVII dzielnica  katastralna miasta.

  Obecnie tereny tej dawnej wsi stanowią część dzielnicy samorządowej IV Prądnik  Biały.

Ze Słownika geograficznego z lat 1880–1902: 

Tonie, przez wieś idzie droga z Krakowa do komory cłowej w Giebułtowie. Ma 100 domów  i 573 mieszkańców, 555 rzymsko-katolickich i 18 izraelitów. Szkoła ludowa. Za  czasów  Długosza stał tu dwór kapitulny, przy nim folwark w 3 kawałkach; z 12 łanów płacili  kmiecie po grzywnie czynszu i dawali po 30 jaj i 2 kapłony. Z łanu robili 3 dni tygodniowo  przez cały rok. Karczma z rolą przynosiła 7 grzywien czynszu, z 6 zagrodników płaciło  3-ch po 10 skotów, 3-ch po 14 groszy i odrabiali dzień w tygodniu. Zagrodnicy i komornicy  obowiązani byli do podwójnej powaby [dodatkowej robocizny].