| Urząd objęty Pocztem | Jednostka administracyjna | Struktura jednostki | Status jednostki i urzędu | Jednostka nadrzędna |
| sołtys | gromada | sołtys | pomocniczy wobec gminy | gmina zbiorcza z wójtem |
Fragment zestawienia zbiorczego – vide s. 95–97.
Niemiecki najeźdźca już 26 października 1939 roku proklamował utworzenie Generalnego Gubernatorstwa dla okupowanych polskich obszarów z siedzibą gubernatora w Krakowie. Z tą samą datą wydane zostało Pierwsze Rozporządzenie Generalnego Gubernatora o odbudowie Administracji okupowanych polskich obszarów (Dziennik Rozporządzeń Generalnego Gubernatora, Nr 1, s. 3–4). Wprowadzono podział „kraju” na 4 obwody, w tym krakowski, oraz obwodów na powiaty, na czele których postawiono starostów mających kierować całą administracją w powiecie. Utrzymano moc dotychczasowego prawa polskiego o tyle, o ile nie było w sprzeczności z przejęciem Administracji przez Rzeszę Niemiecką i wykonywaniem wojskowych praw niemieckich.
W ślad za tym 28 listopada 1939 roku wydano Rozporządzenie Generalnego Gubernatora o zarządzie gmin polskich (Dziennik Rozporządzeń Generalnego Gubernatora, Nr 9, s. 71–72). Wprost zadekretowano: Prawo polskie, sprzeczne z niniejszymi postanowieniami, uchyla się, co de facto oznaczało uchylenie ustawy scaleniowej z 1933 roku.
Na mocy tegoż rozporządzenia zarządem gminy (wsi, miasta, powiatu miejskiego) kieruje burmistrz za pełną i wyłączną odpowiedzialnością lub jego zastępca. I dalej: Burmistrz zastępuje gminę. W gminach do 20 000 mieszkańców burmistrza i jego zastępcę powoływał szef okręgowy na wniosek starosty, natomiast w gminach większych nominacja leżała w gestii generalnego gubernatora. Burmistrz dla realizacji zadań powoływać miał doradców – w gminach do 10 000 mieszkańców w liczbie 5, w gminach większych w ilości 10. Bezpośrednią władzę nadzorczą (określenie zastosowane w rozporządzeniu) nad burmistrzem sprawował starosta, wyposażony w możliwość uchylania, zmieniania, zastępowania i zawieszania każdego jego zarządzenia, jak też wydawania własnych zarządzeń w obszarze kompetencji burmistrza.
Ważne dla struktury gminy postanowienie przewidywało: O ile według polskiego ustroju gmin utworzone są gminy zbiorowe z wójtem na czele, o tyle mają niniejsze postanowienia analogiczne zastosowanie. Formuła ta opisywała nie tylko sytuację ustrojową gminy zbiorowej, ale także gromady z sołtysem na czele, mieszczącej się w nowej strukturze.
W powyższej regulacji najważniejsze jest to, czego w niej nie ma – zlikwidowano wszelkie organy samorządowe: rady gminne, zarządy gminne, rady gromadzkie. Pozostawiono jedynie jednoosobowe organy wykonawcze w postaci wójtów (do nich odnosiły się wyżej podane regulacje adresowane do burmistrzów) w gminach oraz sołtysów w gromadach. Te organy poddane były z kolei kierownictwu ze strony instancji zwierzchniej, a nie ściśle ograniczonemu nadzorowi – zatem bardziej można mówić w ich przypadku o realizacji przydzielonych zadań niż o realizacji własnych kompetencji (świadczą o tym przytoczone wyżej uprawnienia starosty względem burmistrzów-wójtów).
Ta uproszczona i scentralizowana struktura zarządzania terenami wiejskimi przetrwała do końca okupacji.
