Tomy - Poczet Krakowski

Swoszowice

Zobacz również

Tom III 750

Dawna wieś po prawej stronie Wisły, obecnie w południowej części miasta Krakowa, około 8 km od jego centrum, w dolinie Wilgi, przy starym trakcie z Wieliczki na Śląsk, sąsiadująca z Opatkowicami, Borkiem Fałęckim, Jugowicami (w ostatnich dwóch przypadkach od 1941 roku z Krakowem), z Rajskiem i Wróblowicami oraz z leżącą do dziś w zasadniczej swojej części poza granicą Krakowa Lusiną. Wschodnią część Swoszowic stanowiła osada Siarczana Góra (Rajskie Góry, Rakowice), okresowo mająca status odrębnej wsi.

W najstarszej znanej wzmiance, pochodzącej z 1362 roku, nazwa wsi odnotowana w brzmieniu Swoszow. W innych dawnych zapiskach: de Swoszowicz (1364), Swossovice (1404), Szwoszewicze (1588), Swoszowice (1633). Nazwa wsi wywodzi się od nazwy osobowej „Swosz”.

Wieś podległa parafii pw. św. Jakuba Apostoła w Kazimierzu przy Krakowie, od 1805 roku parafii pw. Przemienienia Pańskiego w Wróblowicach. W godłach na pieczęciach z drugiej połowy XIX wieku dla Swoszowic narzędzia górnicze, dla Siarczanej Góry snopek i kosa z grabiami.

Swoszowice przeniesione zostały z prawa polskiego na prawo średzkie w 1415 roku przez króla Władysława Jagiełłę. Wytyczono wówczas ich centrum w rejonie dzisiejszej ulicy Chałubińskiego oraz przyjęto niwowy rozłóg pól. W XIX wieku odnotowywano nazwy pól i rejonów wsi: Plac Miejscowy, Pastwiska, Za Wały, Za Olszyną, Na Niebyła.

Historycznie wieś była własnością mieszaną. Pierwotnie w rękach rycerskiego rodu Strzemieniów, w końcu XIV wieku przeszła na rzecz parafii pw. św. Jakuba i zakonu kanoników regularnych przy kościele pw. Bożego Ciała w Kazimierzu przy Krakowie; ci ostatni w zasadzie skupili własność całości wsi, utrzymując ją do 1782 roku, gdy po sekularyzacji majątek przejął Fundusz Religijny. Od tej pory wieś znajdowała się w rękach świeckich, między innymi rodzin: Hilburg von Ehrenfels, Radwańskich, Stadnickich, Sternschuss-Staniewskich (własności wsi, kopalni siarki i zakładu kąpielowego były niezależne od siebie).

Przed rozbiorami gromada Swoszowice należała do powiatu szczyrzyckiego, po roku 1772 znalazła się jako gmina w austriackim cyrkule wielickim, od 1782 roku w cyrkule bocheńskim. Od 1815 roku jako gromada (od 1856 roku gmina) nadal w cyrkule bocheńskim. Od 1866 roku wieś miała status gminy jednostkowej, należała do powiatu wielickiego, od 1896 roku do powiatu podgórskiego – stan ten przetrwał do czasów II Rzeczypospolitej, do roku 1923, kiedy to Swoszowice objęte zostały powiatem krakowskim. W 1934 roku wieś (z przyłączoną do niej Siarczaną Górą) przemianowano na gromadę i włączono do gminy zbiorczej Piaski Wielkie. Przynależność ta uległa zmianie w 1941 roku – gromada Swoszowice weszła w skład gminy zbiorczej Swoszowice. W roku 1954 Swoszowice objęto wielowioskową gromadą Swoszowice, nadając im status wsi (od 1958 roku stanowiącej sołectwo) – co obowiązywało do 1972 roku.

W roku 1973 wieś Swoszowice wyłączona została ze struktury ustrojowej powiatu krakowskiego i włączona do granic miasta Krakowa, do dzielnicy administracyjnej Podgórze.

Obecnie tereny tej dawnej wsi stanowią część dzielnicy samorządowej X Swoszowice.

Ze Słownika geograficznego z lat 1880–1902:

Swoszowice z Siarczaną Górą, wieś i zakład kąpielowy, w okolicy pagórkowatej, nad potokiem Krzywicą. Wieś składa się z dwóch części, pomiędzy któremi znajduje się zakład kąpielowy siarczany. Część zachodnia ma 126 domów, 748 mieszkańców, część wschodnia, Siarczana Góra ma 14 domów i 98 mieszkańców. Siarczana Góra, nazwa pochodzi od kopalni siarki, jedynej w Galicyi, którą już od kilku lat zarzucono z powodu zalewu szybów. W szybach, do 20 metrów głębokości, znajdowano częścią rodzimą żółtą siarkę, częścią szarawą.

(1860) Odciski pieczęci urzędowych Swoszowic z 1860 roku i Siarczanej Góry z 1880 roku, odcisk w wosku z 1517 roku pieczęci Benedykta, prepozyta konwentu Kanoników Regularnych Laterańskich przy kościele Bożego Ciała w Kazimierzu, długotrwałych właścicieli Swoszowic, oraz odcisk w laku z 1820 roku pieczęci dominium swoszowickiego z herbem Radwan, którym pieczętowali się Radwańscy, ówcześni właściciele Swoszowic (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. 29/279/1819, nlb.; sygn. 29/464/1147, nlb.; Archiwum Prowincji Kanoników Regularnych Laterańskich w Krakowie, sygn. dok. perg. 124; CPAHU we Lwowie, sygn. fond 20, opis 8, sprawa 227)

(1880) Odciski pieczęci urzędowych Swoszowic z 1860 roku i Siarczanej Góry z 1880 roku, odcisk w wosku z 1517 roku pieczęci Benedykta, prepozyta konwentu Kanoników Regularnych Laterańskich przy kościele Bożego Ciała w Kazimierzu, długotrwałych właścicieli Swoszowic, oraz odcisk w laku z 1820 roku pieczęci dominium swoszowickiego z herbem Radwan, którym pieczętowali się Radwańscy, ówcześni właściciele Swoszowic (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. 29/279/1819, nlb.; sygn. 29/464/1147, nlb.; Archiwum Prowincji Kanoników Regularnych Laterańskich w Krakowie, sygn. dok. perg. 124; CPAHU we Lwowie, sygn. fond 20, opis 8, sprawa 227)

(1517) Odciski pieczęci urzędowych Swoszowic z 1860 roku i Siarczanej Góry z 1880 roku, odcisk w wosku z 1517 roku pieczęci Benedykta, prepozyta konwentu Kanoników Regularnych Laterańskich przy kościele Bożego Ciała w Kazimierzu, długotrwałych właścicieli Swoszowic, oraz odcisk w laku z 1820 roku pieczęci dominium swoszowickiego z herbem Radwan, którym pieczętowali się Radwańscy, ówcześni właściciele Swoszowic (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. 29/279/1819, nlb.; sygn. 29/464/1147, nlb.; Archiwum Prowincji Kanoników Regularnych Laterańskich w Krakowie, sygn. dok. perg. 124; CPAHU we Lwowie, sygn. fond 20, opis 8, sprawa 227)

(1820) Odciski pieczęci urzędowych Swoszowic z 1860 roku i Siarczanej Góry z 1880 roku, odcisk w wosku z 1517 roku pieczęci Benedykta, prepozyta konwentu Kanoników Regularnych Laterańskich przy kościele Bożego Ciała w Kazimierzu, długotrwałych właścicieli Swoszowic, oraz odcisk w laku z 1820 roku pieczęci dominium swoszowickiego z herbem Radwan, którym pieczętowali się Radwańscy, ówcześni właściciele Swoszowic (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. 29/279/1819, nlb.; sygn. 29/464/1147, nlb.; Archiwum Prowincji Kanoników Regularnych Laterańskich w Krakowie, sygn. dok. perg. 124; CPAHU we Lwowie, sygn. fond 20, opis 8, sprawa 227)

Dokument wydany w 1404 roku w Krakowie, mocą którego potwierdzono dokonanie przez Jana Szado i jego żonę Anną aktu sprzedaży posiadłości w Swoszowicach na rzecz klasztoru Kanoników Regularnych przy kościele Bożego Ciała w Kazimierzu przy Krakowie – oraz powiększenie zapisu nazwy wsi „Swoszowice” (Archiwum Prowincji Kanoników Regularnych Laterańskich w Krakowie, sygn. dok. perg. 20)

Dokument wydany w 1416 roku, w którym król Władysław [ Jagiełło] zatwierdził sprzedaż części ról i łąk w Swoszowicach dokonaną za cenę 50 grzywien przez Jana, Mikołaja i Franciszka z Wróblowic, rodzonych braci, na rzecz prepozyta Konrada i klasztoru Kanoników Regularnych przy kościele Bożego Ciała w Kazimierzu przy Krakowie – oraz powiększenie zapisu nazwy wsi „Swoszowice” (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. perg. 1137)

Dokument wydany w 1422 roku w Krakowie, w którym sędzia Paweł z Bogumiłowic i podsędek ziemski krakowski Jakub z Boturzyna poświadczyli, że Piotr i Andrzej, dziedzice ze Swoszowic, sprzedali szlachetnej Annie, wdowie po Hanulu z Wilna, oraz jej dzieciom: dziedziczone przez nich części majątku w Swoszowicach za 200 grzywien, konia za 30 grzywien i postaw sukna za 20 grzywien – oraz powiększenie zapisu nazwy wsi „Swoszowice” (Muzeum Narodowe w Krakowie, nr inw. MNK VIII-perg. 12)

Dokument wydany w 1588 roku w Krakowie, mocą którego król Zygmunt [Waza] zatwierdził nadanie uposażenia ze Swoszowic kaplicy królewskiej w katedrze krakowskiej przez królową Annę i zastrzegł dla siebie i następców wszelkie prawa do tej kaplicy – oraz powiększenie zapisu nazwy wsi „Swoszowice” (Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej, sygn. perg. 863)

Z kopiarza dokumentów klasztoru Kanoników Regularnych Laterańskich przy kościele Bożego Ciała w Krakowie-Kazimierzu mapka Swoszowic – niedatowana, w kopiarzu wklejona po dokumencie z 1698 roku (Archiwum Prowincji Kanoników Regularnych Laterańskich w Krakowie, sygn. Swoszowice 1721–1767, s. 367)

Z dokumentacji Biura Rozwoju Krakowa dotyczący wsi Swoszowice fragment sporządzonej w 1968 roku Inwentaryzacji bezpośredniej użytkowania terenu i budynków dla gromady Swoszowice (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. 29/1405/2331)