SIEDZIBY I SALE OBRAD RADY MIEJSKIEJ
(przegląd przez wieki)
KĄTEM U WÓJTA
PRZY ULICY BRACKIEJ?
Po lokacji Krakowa w 1257 roku najwyższą władzę w mieście sprawował wójt dziedziczny (początkowo urząd ten pełnili trzej zasadźcy miasta wymienieni w akcie lokacyjnym). Stał on na czele ławy sądowej, będąc równocześnie zwierzchnikiem rady miejskiej. Ta została źródłowo odnotowana po raz pierwszy w 1264 roku, mogła jednak powstać wcześniej, nawet zaraz po lokacji miasta. Na czoło władz miejskich wysunęła się w roku 1312, kiedy w wyniku buntu mieszczan pod przywództwem wójta Alberta przeciwko księciu Władysławowi (późniejszy król Władysław I Łokietek) wójtostwo utraciło na znaczeniu. W tamtych czasach radę stanowiło prawdopodobnie sześciu rajców. Nasuwa się pytanie, gdzie była ich siedziba, gdzie spotykali się i naradzali. Możemy się tylko domyślać, że mogła to być siedziba wójta dziedzicznego, zlokalizowana w obecnie szczątkowo zachowanej wieży mieszkalnej wójta Henryka mł., brata wójta Alberta, znajdującej się przy ul. Brackiej. Jeżeli tak było, to w 1312 roku wójtowski dom warowny został skonfiskowany i przekazany rodowi Melsztyńskich, a racjowie wkrótce przenieśli się do własnego ratusza, o czym dalej.
WE WŁASNYM RATUSZU
NA RYNKU
Pierwsza źródłowa wzmianka o krakowskim ratuszu pochodzi z roku 1316, mógł on jednak zostać wybudowany wcześniej, albo już na przełomie wieków, albo dopiero po roku 1312, gdy w wyniku buntu wójta Alberta zreorganizowano władze miejskie. Wzorem innych miast ratusz zlokalizowano w rynku, obok istniejących już – w postaci dwóch rzędów kramów z przejściem pośrodku – Sukiennic. Znalazły tam siedzibę rada miejska (wówczas najwyższy organ władzy miejskiej), wójt i ława sądowa oraz przybywające z czasem inne urzędy miejskie i kancelarie. Służył władzom miejskim przez ok. 480 lat, zmieniając po wielokroć swój kształt, nieodmiennie jednak trzymając się jednej zasady: bryła ratusza powiązana była z wieżą miejską, „ratuszną”, a do nich dobudowywane były inne obiekty, w tym spichlerz miejski. W drugiej połowie XVIII wieku ratusz, popadłszy w ruinę, nie mógł już spełniać swoich funkcji. Władze miejskie przeniosły się w 1803 roku do nowej siedziby zlokalizowanej w pałacu przy ul. Brackiej, o czym dalej. W 1820 roku ratusz został rozebrany, pozostała z niego jedynie wieża, własność miasta pod zarządem Muzeum Krakowa.
 |
 |
Z lewej strony na fragmencie obrazu Michała Stachowicza Przysięga Tadeusza Kościuszki
widok ratusza z wieżą ratuszową w ujęciu od strony ul. św. Anny, po prawej stronie obraz Teodora Baltazara
Stachowicza Widok ratusza od północy, gdzie ratusz z wieżą w ujęciu od strony
ul. św. Jana – stan sprzed rozbiórki w 1820 roku, w wyniku której
pozostawiono jedynie wieżę ratuszową.
W PAŁACU JORDANÓW/MASSALSKICH,
PÓŹNIEJ PAŁACU LARISCHA PRZY UL. BRACKIEJ
Po III rozbiorze Polski robiący nowe porządki Austriacy przenieśli w 1803 roku siedzibę władz miejskich z rozpadającego się ratusza w Rynku do budynku pałacowego położonego u zbiegu ul. Brackiej i pl. Wszystkich Świętych (obecnie ul. Bracka 12–14). Został on wybudowany w połowie XVIII wieku dla wojewody krakowskiego Stefana Jordana, później przeszedł w ręce książąt Massalskich i kolejnych właścicieli. W 1833 roku pałac nabył baron Karol Wacław Larisch, właściciel ziemski i przemysłowiec. Od jego nazwiska już na trwałe utarła się nazwa „Pałac Larischa”. Tu zatem znajdowała się siedziba władz miejskich w czasie pierwszego zaboru austriackiego do 1809 roku, a następnie w okresie przynależności miasta do Księstwa Warszawskiego, do lat 1815/1816, kiedy powstało i ukonstytuowało się Wolne Miasto Kraków. Gdy w późniejszym czasie, już po zakupieniu w 1864 roku przez miasto Pałacu Wielopolskich na siedzibę swoich władz, związek z Pałacem Larischa nie został przerwany. Ulokowano w nim szereg wydziałów Magistratu i urządzono oficjalną rezydencję mieszkalną dla prezydentów Krakowa (z czego jako pierwszy skorzystał prezydent Juliusz Leo). W 1913 roku gmina wykupiła budynek na własność. Po II wojnie światowej pałac pełnił funkcje biblioteczne, znajdował się tam również urząd stanu cywilnego. Od roku 1997 pozostaje w gestii Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego.
W DAWNYM KOLEGIUM JEZUICKIM PRZY UL. GRODZKIEJ
I COLLEGIUM NOWODWORSKIEGO PRZY UL. ŚW. ANNY
W roku 1815 na kongresie wiedeńskim utworzono wydzielone z zaboru austriackiego Wolne, Niepodległe i Ściśle Neutralne Miasto Kraków i Jego Okręg (patrz s. 101). Na siedzibę jego władz wybrano powstały w XVII wieku budynek dawnych szkół jezuickich na Okole, przy ul. Grodzkiej (obecnie nr 52), obok bazyliki św.św. Apostołów Piotra i Pawła (w późniejszym okresie ulokowano tam sądy, od 1971 roku znajduje się w rękach Uniwersytetu Jagiellońskiego jako Collegium Broscianum). W latach 1815/1816–1846 urzędował tam Senat Wolnego Miasta Krakowa oraz znajdowała się kancelaria Zgromadzenia Reprezentantów. W budynku nie było jednak warunków do odbywania corocznych sesji Zgromadzenia, stąd salą posiedzeń parlamentarnych stała się aula („amfiteatr szkolny”) Collegium Nowodworskiego przy ul. św. Anny (obecnie nr 12), gdzie mieściło się w latach 1818–1898 Gimnazjum Św. Anny (później pod nazwą Nowodworskiego) – odbyły się tam wszystkie sesje Zgromadzenia Reprezentantów.
Siedziba
Sala obrad
 |
 |
W PAŁACU WIELOPOLSKICH
PRZY PL. WSZYSTKICH ŚWIĘTYCH
W połowie XVI wieku hetman Jan Tarnowski wybudował w pobliżu kościoła Wszystkich Świętych (obecnie pl. Wszystkich Świętych 3–4) rezydencję pałacową w stylu renesansowym, ze zwieńczeniem w postaci attyki zamkniętej krenalażem. W roku 1650 pałac przeszedł na ponad 200 lat w ręce rodu Wielopolskich, w roku 1854 hrabia Aleksander wystawił uszkodzony wielkim pożarem Krakowa z 1850 roku budynek na licytację – właścicielem został chirurg Wojciech Kowalski, który po remoncie wydzierżawił pałac na kawiarnię i trakterię oraz zakład wodoleczniczy, a w reprezentacyjnej sali odbywały się bale (w 1831 roku pełniła rolę sali teatralnej, znajdowała się tam również pracownia malarska Piotra Michałowskiego). 26 września 1864 roku Pałac Wielopolskich zakupiła gmina Kraków na siedzibę swoich władz: Rady Miejskiej, prezydenta i Magistratu z jego wydziałami. Budynek zaadaptowano i rozbudowano zgodnie z nowym przeznaczeniem według projektu budowniczego miejskiego Pawła Barańskiego. Zasadniczą rozbudowę przeprowadzono w latach 1906–1913 według projektu architekta Jana Rzymkowskiego; między innymi dobudowano wówczas nowe skrzydło od strony ul. Poselskiej. O przekształceniach sali posiedzeń Rady Miejskiej w Pałacu Wielopolskich niżej, w podpisach do ilustracji.
Sala obrad w latach 1867–1913
Sala obrad w latach 1913–1926
Sala obrad od 1928 roku
U góry tablica umieszczona przed salą obrad Rady Miejskiej po nadaniu jej patronatu Stanisława Wyspiańskiego. Niżej jedna z „tajemnic” tej sali: otóż na odwrotach kilku szuflad ze stołów-pulpitów radych można znaleźć grafiki. To architekt prof. Wiktor ZIN (nr 4760), radny w latach 1973–1976 i 1988–1990, skracał sobie czas podczas posiedzeń – tu cztery przykłady.
