Rada Przyboczna przy Komisarzu Rządowym,...

RADA PRZYBOCZNA PRZY KOMISARZU RZĄDOWYM,

NASTĘPNIE PRZY PREZYDENCIE MIASTA KRAKOWA

W LATACH 1914–1916

Kontekst ogólny

Kraków, znajdujący się pod zaborem austriackim w dualistycznej, konstytucyjnej monarchii austro-węgierskiej pod berłem cesarza Franciszka Józefa I, był centralnym miastem Wielkiego Księstwa Krakowskiego, które wraz z Królestwem Galicji i Lodomerii oraz Księstwami Oświęcimia i Zatora stanowiło jeden z krajów koronnych cesarstwa określanych wspólną potoczną nazwą Galicji. Okres ten charakteryzował się autonomią krajów koronnych i ich samorządów, w tym miejskich. W początkowych latach I wojny światowej trwała mobilizacja do wojska. Nadgraniczny Kraków stał się miastem-twierdzą i znalazł się w zasięgu działań zbrojnych frontu austriacko-rosyjskiego; od września 1914 roku prowadzono ewakuację miasta. Z końcem tegoż roku miała miejsce bitwa pod Krakowem – zakończona wyparciem Rosjan nacierających na miasto z rejonu Wieliczki.

Kraków i jego ustrój

W 1915 roku nastąpiło sfinalizowanie długotrwałego procesu połączenia dwóch miast: Krakowa z odrębnym do tej pory Podgórzem. W wyniku tego powierzchnia miasta wzrosła ok. 46,90 km², zamieszkałych wtedy przez ok. 183 000 osób. Zrealizowana została idea Wielkiego Krakowa.W następnych latach obszar ten nieco powiększył się, między innymi o teren Lasu Wolskiego, osiągając w roku 1928 stabilną do 1941 roku powierzchnię49,50 km², zamieszkałą w tymże 1928 roku przez ponad 210 000 mieszkańców. 

  Miasto znalazło się w sytuacji nadzwyczajnej ustrojowo. W obliczu stanu wojennego i zbliżającej się obrony Twierdzy Kraków prezydent i część radców miejskich opuścili miasto; w tej sytuacji lwowskie Namiestnictwo w porozumieniu z samorządowym Wydziałem Krajowym 9 listopada 1914 roku rozwiązało reprezentację miejską, ustanawiając w miejsce prezydenta urząd komisarza miasta, natomiast w miejsce Rady Miejskiej Radę Przyboczną – 15-osobowe ciało powoływane w drodze nominacji, o charakterze pomocniczym (bez własnych, oddzielnych kompetencji). Niebawem prezydent powrócił i stanął na czele zarządu miejskiego działającego pod nazwą „Prezydium Miasta” – obok prezydenta w jego skład wchodzili 4 zastępcy prezydenta (z grona Rady Przybocznej), dyrektor Magistratu, radcy magistraccy i sekretarz prezydialny. Reaktywacja statutowych władz miejskich nastąpiła w połowie 1916 roku.

Rada Przyboczna

Prezydentura miasta – przewodniczenie Radzie

W miejsce nieobecnego prezydenta miasta ustanowiono komisarza rządowego w osobie Juliana Nowaka; wkrótce do sprawowania prezydentury powrócił Juliusz Leo. Jednocześnie rozwiązano Radę Miejską i ustanowiono Radę Przyboczną przy komisarzu, następnie przy prezydencie miasta. Powołani zostali I i II zastępca komisarza, następnie przemianowani na I i II zastępcę prezydenta miasta, z czasem ustanowiono też funkcje III i IV zastępcy prezydenta. Komisarz miasta, a po nim prezydent miasta przewodniczyli Radzie Przybocznej, z istoty konstrukcji nie wchodząc w jej skład.

Podstawowa dla ustroju miasta regulacja prawna

Ustawa Sejmu Krajowego z 4 lipca 1901 roku zatwierdzona przez cesarza ustawą z 6 października 1901 roku Statut gminny dla król. stoł. miasta Krakowa (DUiRK z 20 grudnia 1901 r., nr 108)

Główne źródła archiwalne, podstawowa literatura

ANK, Akta Miasta Krakowa, sygn. 29/33/Kr 4508, 29/33/IT 1315; DzRMK 1914, nr 11/12 – 1916, nr 8; Chmiel 1931; Małecki 1994-II; Przeorski 1931

Informacje poszerzające w tomach serii Poczet Krakowski

Poczet 2010, s. 52–54, 790–791; Poczet 2013, s. 593–630; Poczet 2018, s. 154–168, 467–532; Poczet 2022, s. 354–355, 360–361

POCZET CZŁONKÓW RADY PRZYBOCZNEJ

W LATACH 1914–1916

Uwaga: schemat „wizytówek” dla spisów poniżej – patrz s. 25, lit. C

2831 (też: 2442, 2548, 2632, 2720, 2806, || 2834, 2979, 3154, 3264, 3383, 3478) Julian NOWAK dr medycyny, prof. UJ, rektor w 1922 roku premier pozaparlamentarnego gabinetu, w 1914 roku komisarz rządowy miasta   9 listopada 1914 roku mianowanie komisarzem miasta w związku z rozwiązaniem Rady Miejskiej i nieobecnością prezydenta miasta   22 listopada 1914 roku ustąpienie ze stanowiska w związku z podjęciem czynności przez dotychczasowego prezydenta miasta

2832 (też: 2276, 2336, 2407, 2408, 2487, 2567, 2651, 2745 || 2853) Juliusz LEO dr praw, prof. UJ od 1911 roku poseł do wiedeńskiego parlamentu, od 1901 roku poseł do lwowskiego Sejmu Krajowego, w latach 1904–1914 i 1914–1918 prezydent Krakowa, honorowy obywatel Podgórza z 1914 roku   od 22 listopada 1914 roku kontynuacja 6-letniej kadencji prezydenckiej z wyboru 12 lipca 1910 roku w kadencji XV Rady

Uwaga: wśród członków Rady Przybocznej także wykazani na początku tego spisu zastępcy komisarza i prezydenta Ernest Bandrowski i Kazimierz Kostanecki.