RADA MIEJSKA MIASTA KRAKOWA
KADENCJI W LATACH 1938–1939
Kontekst ogólny
II Rzeczpospolita znajdowała się w przededniu wybuchu wojny światowej – odrzucono niemieckie roszczenia związane z „korytarzem pomorskim”, znowelizowano sojusz wojskowy z Francją z 1921 roku, zawarto polsko-brytyjski układ sojuszniczy, dozbrajano wojsko i ogłoszono powszechną mobilizację. W sierpniu 1939 roku podpisany został tajny pakt niemiecko-rosyjski (Ribbentrop–Mołotow) obejmujący postanowienia związane z rozbiorem ziem sąsiadów – między innymi Polski – na wypadek wojny. 1 września nastąpił najazd wojsk niemieckich na Polskę, stanowiący początek II wojny światowej. 17 września tegoż roku do Polski wkroczyła rosyjska Armia Czerwona. W wyniku klęski obronnej kampanii wrześniowej stolica znalazła się w rękach agresora, prezydent i rząd emigrowali, zaś sejm i senat rozwiązano – na przełomie września i października 1939 roku nastąpił koniec realnego bytu II Rzeczypospolitej. Jej ostatnie władze w kraju reprezentowali: prezydent – Ignacy Mościcki (do 3 września 1939); marszałek sejmu – Wacław Makowski (1939); premier – Felicjan Sławoj-Składkowski (do 30 września 1939).
Kraków i jego ustrój
W stosunku do poprzedniego okresu obszar Krakowa nie uległ zmianie, wynosił on ok. 49,50 km² (stan ten przetrwał do roku 1941). Miasto liczyło wówczas ok. 251 500 mieszkańców. Aktualne są uwagi ustrojowe sformułowane dla lat 1933–1938 – patrz s. 321–322. Powyborczy rozkład sił politycznych w Radzie Miejskiej uniemożliwił stworzenie koalicji, która zdolna byłaby wyłonić prezydenta miasta na miejsce zwolnione na samym początku kadencji przez Mieczysława Kaplickiego (rezygnacja z kontynuowania prezydentury mogła być wynikiem krakowskiej wyborczej porażki sanacji). Impas trwał do kwietnia 1939 roku, kiedy minister sprawa wewnętrznych ustanowił dla Krakowa tymczasowego prezydenta – w istocie prezydenta komisarycznego, w osobie Bolesława Czuchajowskiego, zasiadającego w Radzie od 1931 roku. Tę komisaryczną prezydenturę zakończyła ewakuacja władz Krakowa 3 września 1939 roku. Wrześniowe próby wyłonienia lidera odbywały się już w stanie nadzwyczajnym, wojennym, siłą rzeczy drogą pozaustawową.
Rada Miejska
| czas trwania kadencji | nominalna liczba mandatów | termin wyborów | posiedzenie pierwsze |
| 5 lat kadencja przerwana | 72 | 18.12.1938 | 16.01.1939 |
| posiedzenie ostatnie | w całym okresie działania | liczba zwyczajnych posiedzeń | |
| radni nowi | radni ze stażem | ||
| 23.03.1939 | 56 | 24 | 4 |
Okręgi wyborcze w wyborach do Rady
| nr okręgu | obszar | mandaty |
| I | obszar Śródmieścia, Wawelu i Nowego Światu oraz części Wesołej i Piasków | 8 |
| II | obszar Półwsia Zwierzynieckiego i Zwierzyńca | 7 |
| III | obszar Czarnej Wsi i Nowej Wsi oraz części Piasków i Łobzowa | 6 |
| IV | obszar Krowodrzy i zasadniczej części Łobzowa | 8 |
| V | obszar Kleparza i Warszawskiego oraz części Wesołej i Grzegórzek | 8 |
| VI | obszar Dąbia oraz zasadniczej części Grzegórzek i Wesołej | 7 |
| VII | obszar Stradomia i części Kazimierza | 7 |
| VIII | obszar Kazimierza i Podgórza – w częściach | 8 |
| IX | obszar Podgórza w części i Płaszowa | 7 |
| X | obszar Dębnik, Zakrzówka i Ludwinowa | 6 |
Polityczny wynik wyborów do Rady
| nr listy wyborczej | listy wyborcze – ugrupowanie polityczne | uzyskane mandaty |
| 3 | Lista Polskiego Bloku Katolickiego i Chrześcijańsko-Narodowego Frontu Samorządowego | 23 |
| 4 | Narodowa Lista Kandydatów (Stronnictwo Narodowe) | 12 |
| 5 | Lista Kandydatów PPS i Klasowych Związków Zawodowych | 24 |
| 7 | Lista Reprezentacji Zjednoczonego Żydostwa m. Krakowa | 9 |
| 11 | Ogólno-Żydowska Lista Wyborcza (kombatanci) | 1 |
| 15 | Lista Narodowo-Żydowska (syjoniści) | 1 |
| 18 | socjaliści żydowscy (Bund) | 2 |
Prezydentura miasta – przewodniczenie Radzie
W ramach nowych rozwiązań ustrojowych nadal aktualne było łączenie sprawowania prezydentury z przewodniczeniem Radzie Miejskiej. Prezydent miasta pełnił urząd zawodowo, wybierany był przez Radę na 10-letnią kadencję. Rada wybierała także trzech zawodowych wiceprezydentów, również na 10-letnią kadencję. Z urzędem prezydenta i stanowiskiem wiceprezydenta nie można było łączyć mandatu radnego. Podczas inauguracji II kadencji Rady prezydent Mieczysław Kaplicki złożył rezygnację z urzędu. Wobec braku zgody co do wyboru następcy ministerialnie nominowano tymczasowego prezydenta (de facto komisarza) w osobie Bolesława Czuchajowskiego. Ten po wybuchu wojny ewakuował się z miasta; na dzień przed wkroczeniem okupanta do Krakowa Rada wybrała na jego miejsce Stanisława Klimeckiego. Po jego aresztowaniu pełnienie obowiązków prezydenta przyjął Wincenty Bogdanowski. Z końcem września 1939 roku cywilną władzę nad miastem objął okupant.
Podstawowa dla ustroju miasta regulacja prawna
Ustawa z 23 marca 1933 roku o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego (Dz.U. z 1933 r., nr 35, poz. 294)
Główne źródła archiwalne, podstawowa literatura
ANK, Akta Miasta Krakowa, sygn. 29/33/Kr 4855; GUZM 1939, nr 1–6
Informacje poszerzające w tomach serii Poczet Krakowski
Poczet 2010, s. 55–60, 798–801; Poczet 2018, s. 178–185, 571–596
POCZET RADNYCH
W LATACH 1938–1939
Uwaga: schemat „wizytówek” dla spisów poniżej – patrz s. 25, lit. C
Prezydent miasta
(poza składem Rady)
 |
3497 (też: 2887, 3120, 3270, 3411, 3466) Mieczysław KAPLICKI(właśc. Maurycy KAPELLNER)dr medycyny, lekarz w ubezpieczalni społecznej, legionista, podpułkownik służby zdrowia WP w rezerwie, członek PPS, nast. wsparł BBWR w latach 1933–1939 prezydent Krakowa
kontynuacja 10-letniej kadencji prezydenckiej z wyboru 12 stycznia 1934 roku w poprzedniej kadencji Rady
27 stycznia 1939 roku złożenie rezygnacji ze sprawowania urzędu
1 lutego 1939 roku zakończenie wykonywania obowiązków
|
Tymczasowy prezydent miasta,
radny do nominacji na tymczasowego prezydenta
 |
3498 (też: 3204, 3349, 3458 || 3563) Bolesław CZUCHAJOWSKIdr praw, sędzia, notariusz, kapitan rezerwy WP, działacz Towarzystwa Szkół Ludowych w 1939 roku tymczasowy prezydent miasta
21 kwietnia 1939 roku nominacja na stanowisko tymczasowego prezydenta miasta
3 września 1939 roku zakończenie sprawowania urzędu w związku z ewakuacją władz miasta
|
Prezydent miasta
(poza składem Rady)
 |
3499 (2919, 3038, 3124, 3259, 3272, 3412, 3468 || 3501) Stanisław KLIMECKIdr praw, adwokat, legionista, kapitan rezerwy WP, członek Narodowej Partii Robotniczej, nast. BBWR w 1939 roku prezydent Krakow
5 września 1939 roku wybór na urząd prezydenta miasta
20 września 1939 roku zakończenie sprawowania urzędu w wyniku aresztowania przez niemieckie władze okupacyjne
|
Pełniący obowiązki prezydenta miasta
(poza składem Rady)
 |
3500 też: 3420 || 3502, 3600, 3726) Wincenty BOGDANOWSKIdr praw, dyrektor zakładów porcelany w Ćmielowie, działacz Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji, nast. od 1937 roku SP w 1939 roku wiceprezydent miasta, p.o. prezydenta miasta
20 września 1939 roku podjęcie obowiązków prezydenta miasta
27 września 1939 roku zakończenie pełnienia obowiązków prezydenta miasta w związku z objęciem cywilnej władzy miejskiej przez okupanta
|
Wiceprezydenci miasta
(poza składem Rady)
3501
(2919, 3038, 3124, 3259, 3272, 3412, 3468, 3499)
Stanisław KLIMECKI
dr praw, adwokat,
legionista, kapitan rezerwy WP,
członek Narodowej Partii Robotniczej, nast. BBWR
w 1939 roku prezydent Krakowa
kontynuacja wiceprezydentury z poprzedniej kadencji
(w związku z ustąpieniem prezydenta działanie
w formule „w zastępstwie prezydenta”),
3 września 1939 roku zakończenie sprawowania stanowiska
w związku z ewakuacją władz miasta
i objęciem urzędu prezydenta miasta
3502
(też: 3420, 3500 || 3600, 3726)
Wincenty BOGDANOWSKI
dr praw, dyrektor zakładów porcelany w Ćmielowie
w 1939 roku wiceprezydent miasta, p.o. prezydenta miasta
5 września 1939 roku wybór
na stanowisko wiceprezydenta miasta,
20 września 1939 roku przyjęcie
pełnienia obowiązków prezydenta miasta
Pełniący obowiązki wiceprezydenta miasta
(poza składem Rady)
3502"
(też: 3591)
Tadeusz MIKSIEWICZ
dr praw, adwokat,
gospodarz Rotary Club w Krakowie
20 września 1939 roku przyjęcie obowiązków wiceprezydenta miasta,
27 września 1939 roku zakończenie pełnienia obowiązków wiceprezydenta miasta
w związku z objęciem cywilnej władzy miejskiej przez okupanta
Radni
radni nowi w reprezentacji miejskiej
3503
–
Aleksander ADLER
dr praw, adwokat, działacz krakowskiego SD
mandat z okręgu X, z listy 11
3504
–
Henryk BŁASZCZYK
inżynier, urzędnik kolejowy
mandat z okręgu V, z listy 3
3505
–
Zygmunt BOCIAN
sekretarz Centralnego Związku Robotników Przemysłu Chemicznego
mandat z okręgu I, z listy 5
3506
–
Czesław CZARNECKI
kupiec
mandat z okręgu II, z listy 3
3507
–
Franciszek CZECHOWICZ
kupiec
dokooptowany do Rady przed 22 maja 1939 roku
3508
–
Adam DOBROWOLSKI
dr praw, adwokat,
generalny sekretarz Kongregacji Kupieckiej
mandat z okręgu VI, z listy 3
3509
–
Stanisław DUDEK
mistrz murarski
mandat z okręgu II, z listy 3
3510
–
Leon FEINER
dr praw, adwokat
mandat z okręgu VII, z listy 18
3511
–
Salo FISCHGRUND
dziennikarz
mandat z okręgu VIII, z listy 18
3512
–
Michał FLORKOW
sekretarz Związku Robotników Przemysłu Metalowego
mandat z okręgu VI, z listy 5
3513
–
Franciszek JELONKIEWICZ
handlowiec
mandat z okręgu II, z listy 4
22 lutego 1939 roku wybór na stanowisko ławnika – równoznaczny z ustąpieniem z Rady
3514
–
Piotr JURKIEWICZ
architekt, budowniczy
mandat z okręgu I, z listy 3
3515
–
Mieczysław KAMBERSKI
ogrodnik
mandat z okręgu VI, z listy 3
3516
–
Wincenty KISIELEWSKI
technik
mandat z okręgu IX, z listy 3
3517
–
Wiktor KOCZUB
drukarz,
sekretarz Związku Zawodowego Drukarzy
mandat z okręgu II, z listy 5
3518
–
Teodor KOPCZYŃSKI
mistrz murarski
mandat z okręgu II, z listy 4
radca od 15 marca 1939 roku na miejscu po b. radcy Franciszku Jelonkiewiczu
3519
–
Władysław KORDYS
stolarz kolejowy
mandat z okręgu IX, z listy 5
3520
–
Antoni KUKLIŃSKI
em. dyrektor gimnazjum
mandat z okręgu I, z listy 4
3521
–
Wincenty KWINTA
urzędnik państwowy
mandat z okręgu IV, z listy 3
3522
–
Maks LAUTERBACH
kupiec
mandat z okręgu VII, z listy 7
3523
–
Marcin ŁASZEWSKI
sekretarz Związku Pracowników Komunalnych
mandat z okręgu VIII, z listy 5
3524
–
Kazimierz ŁUCZAK
posadzkarz
mandat z okręgu X, z listy 5
3525
–
Eliasz MARKUS
dr praw, adwokat
mandat z okręgu VII, z listy 7
3526
–
Mieczysław MASTEK
działacz Związku Zawodowego Kolejarzy, więzień brzeski
mandat z okręgu V, z listy 5, w latach 1929–1930 poseł do Sejmu II RP
3527
–
Jan MULARZ
malarz, działacz socjalistyczny
mandat z okręgu X, z listy 5
3528
–
Stanisław NOWOGRODZKI
urzędnik
mandat z okręgu VI, z listy 4
3529
–
Michał NYCZ II
magister
mandat z okręgu V, z listy 4
3530
–
Wincenty OGRODZIŃSKI
em. wizytator szkolny
mandat z okręgu III, z listy 4
3531
–
Jan Gwalbert OREMUS
właściciel zakładu ślusarstwa artystycznego
dokooptowany do Rady przed 22 maja 1939 roku
3532
–
Jakub PANZER
rękodzielnik
dokooptowany do Rady przed 22 maja 1939 roku
3533
–
Jerzy PELLER
sekretarz Związku Robotników Przemysłu Chemicznego
mandat z okręgu IV, z listy 5
3534
–
Stanisław PIGOŃ
dr filologii, historyk literatury polskiej,
prof. i rektor Uniwersytetu Wileńskiego, prof. UJ mandat z okręgu I, z listy 4
3535
–
Jan PIOTROWSKI I
pracownik spółdzielczy
mandat z okręgu V, z listy 5
3536
–
Adam POZOWSKI
dr praw, adwokat, kapitan rezerwy WP
mandat z okręgu IV, z listy 4
zmarł 9 stycznia 1939 roku przed ukonstytuowaniem się Rady
3537
–
Stanisław ROKITA
kierownik szkoły
mandat z IX, z listy 3
3538
–
Jan SAWICKI
sekretarz Związku Robotników Przemysłu Budowlanego
mandat z okręgu II, z listy 5
3539
–
Wacław SEIDL
dr medycyny, lekarz, legionista
mandat z okręgu X, z listy 5
zmarł w trakcie kadencji 4 marca 1939 roku
3540
–
Julian SKULSKI
em. inspektor monopolu tytoniowego
mandat z okręgu I, z listy 4
3541
–
Aniela SOWÓWNA
(od 1939 roku SOWA)
nauczycielka szkół średnich, wizytatorka szkolna mandat z okręgu III, z listy 3
3542
(też: 3675)
Maksymilian STATTER
dziennikarz sportowy, działacz socjalistyczny
mandat z okręgu VII, z listy 5
3543
–
Kalman STEIN
dr praw, adwokat
mandat z okręgu I, z listy 15
3544
–
Oskar STUHR
dr praw, adwokat
mandat z okręgu IX, z listy 4
3545
–
Tadeusz SURŻYCKI
chemik
mandat z okręgu IV, z listy 4
3546
–
Stefan SZEMPLIŃSKI
inżynier, em. urzędnik samorządowy,
jeden z pionierów ochrony środowiska
mandat z okręgu II, z listy 3
3547
–
Andrzej SZEPIENIEC
ksiądz, katecheta
mandat z okręgu X, z listy 4
3548
–
Tadeusz TABEAU
kierownik oddziału Izby Skarbowej
mandat z okręgu III, z listy 3
3549
(też: 3617, 3703)
Marcin WALIGÓRA
robotnik
mandat z okręgu IX, z listy 5
3550
–
Andrzej WALTER
pracownik kolejowy
mandat z okręgu VII, z listy 3
3551
(też: 3779)
Henryk Jan WERYŃSKI
ksiądz, publicysta katechetyczny
mandat z okręgu X, z listy 3
3552
–
Władysław WINIARSKI
wicedyrektor Izby Przemysłowo-Handlowej
mandat z okręgu IV, z listy 3
3553
–
Tadeusz WOŁKOWSKI
dr praw, pułkownik WP,
działacz SN mandat z okręgu V, z listy 4
3554
–
Stanisław WÓJCIK
urzędnik prywatny
mandat z okręgu VI, z listy 5
3555
–
Karol WRONA
pomocnik maszynisty
mandat z okręgu V, z listy 5
3556
–
Marian WROŃSKI
mandat z okręgu VI, z listy 5
radca od 15 marca 1939 roku na
miejscu po b. radcy Rudolfie Batorze
3557
–
Ludwik ZIĄBEK
czeladnik piekarski
mandat z okręgu III, z listy 5
3558
–
Karol ŻYŁA
mandat z okręgu X, z listy 5
radca od 15 marca 1939 roku na miejscu
po zmarłym radcy Wacławie Seidlu
radni ze stażem w reprezentacji miejskiej
3559
(też: 3416)
Zygmunt ALEKSANDROWICZ
kupiec
mandat z okręgu VII, z listy 7
3560
(też: 3417)
Rudolf BATOR
em. pracownik kolejowy
mandat z okręgu VI, z listy 5
22 lutego 1939 roku wybór na stanowisko ławnika –
równoznaczny z ustąpieniem z Rady
3561
(też: 3421)
Stanisław CEKIERA
sekretarz Związku Robotników
Przemysłu Spożywczego
mandat z okręgu IX, z listy 5
3562
(też: 3422)
Stefan CZERWIENIEC
buchalter,
działacz socjalistyczny
mandat z okręgu III, z listy 5
3563
(też: 3204, 3349, 3458, 3498)
Bolesław CZUCHAJOWSKI
dr praw, sędzia, notariusz, kapitan rezerwy WP
mandat z okręgu IV, z listy 3
21 kwietnia 1939 roku nominacja na stanowisko tymczasowego
prezydenta miasta – równoznaczna z ustąpieniem z funkcji radnego
3564
(też: 3019, 3350, 3459)
Marian DĄBROWSKI
naczelny redaktor i wydawca IKC
mandat z okręgu V, z listy 3,
od 1922 roku poseł do Sejmu II RP
3565
(też: 3281, 3460")
Hirsch Menachem EISENSTADT
(AJZENSTADT) false RABINOWICZ
kupiec, właściciel realności
mandat z okręgu VIII, z listy 7
3566
(też: 3291, 3463)
Eugeniusz JAKUBOWSKI
prezes Krakowskiej Kongregacji Kupieckiej
mandat z okręgu I, z listy 3
3567
(też: 3294, 3464)
Antoni JAROSZ
prezes Związku Rzemieślników Krakowskich
mandat z okręgu I, z listy 3
3568
(też: 3080, 3467)
Stanisław KARTON
kontroler tramwajowy
mandat z okręgu II, z listy 5-
3569
(też: 3430)
Tadeusz KOWALIK I
urzędnik zakładu ubezpieczeń
dokooptowany do Rady przed 22 maja 1939 roku
3570
(też: 2500, 2627, 2710, 2794, 2965, 3041, 3133, 3261, 3378)
Rafał LANDAU
dr praw, adwokat
mandat z okręgu VIII, z listy 7
3571
(też: 3086, 3481)
Kazimierz PRZYBYŚ
sekretarz Rady Związków Zawodowych
mandat z okręgu IV, z listy 5
3572
(też: 3313, 3483)
Wolf ROSENBLUM
kupiec, przemysłowiec
mandat z okręgu VIII, z listy 7
3573
(też: 2900, 3046, 3167, 3484)
Józef ROSENZWEIG
dr praw, adwokat
mandat z okręgu VIII, z listy 5
3574
(też: 3243, 3394, 3485 || 3601)
Andrzej RÓŻYCKI
mistrz rzeźniczo-wędliniarski, wiceprezes Izby Rzemieślniczej
mandat z okręgu IV, z listy 3
3575
(też: 2901, 3172, 3487)
Henryk SCHREIBER
dr praw, adwokat
mandat z okręgu VIII, z listy 8
3576
(też: 3443)
Izaak Ignacy SCHWARZBART
dr praw, adwokat
mandat z okręgu VIII, z listy 7, od 1938 roku poseł do Sejmu II RP
3577
(też: 3444)
Marian SIATKA
naczelnik Urzędu Skarbowego
mandat z okręgu III, z listy 3
3578
(też: 3339, 3490)
Adam SKOTNICKI
urzędnik, działacz związkowy
mandat z okręgu V, z listy 3, od 1938 roku poseł do Sejmu II RP
3579
(też: 3027, 3492)
Feiwel STEMPEL
rabin, przemysłowiec
mandat z okręgu VII, z listy 7, poseł do Sejmu II RP I kadencji
radca od 15 marca 1939 roku na miejscu po b. radcy Judzie Zimmermannie
3580
(też: 3447)
Romuald SZUMSKI
redaktor
mandat z okręgu IX, z listy 5
3581
(też: 3453)
Juda ZIMMERMANN
dr praw, adwokat
mandat z okręgu VII, z listy 7
22 lutego 1939 roku wybór na ławnika – ustąpienie z Rady
3582
(też: 3328, 3496)
Rudolf ŻAK
przemysłowiec
mandat z okręgu VI, z listy 3
