A+ A A-
Tom:
strona:

Punkt wyjścia – Wielki Kraków

Ostateczne przypieczętowanie w 1915 roku formalnego  połączenia, a faktycznie przyłączenia  samodzielnego do tej pory miasta Podgórza  do miasta Krakowa, ziściło ideę prezydenta Juliusza Lea  utworzenia Wielkiego Krakowa – organizmu miejskiego  z „oddechem” przestrzennym. Wpisywało się to w charakterystyczną  dla końca XIX wieku ogólniejszą tendencję  czy wręcz politykę rozwojową miast europejskich w naszym  rejonie z Wiedniem, Pragą, Budapesztem na czele  (już w latach 1872–1873 połączenie trzech miast: Budy,  Óbudy i Pesztu stworzyło Budapeszt, przełamując statyczne  spojrzenie na przestrzeń miejską).

  Po przeprowadzeniu szeregu przyłączeń do Wielkiego  Krakowa (co opisano szczegółowo w tomie Poczet sołtysów,  wójtów i burmistrzów miast, jurydyk, wsi i gmin przyłączonych  do Krakowa do 1915 roku) miasto liczyło sobie 46,9 km²  powierzchni.

  Czasy II Rzeczypospolitej nie przyniosły tu rewolucyjnych  zmian. Poszerzenia granic sprowadzały się do korekt – i tak:

  – w 1917 roku miasto zakupiło Las Wolski, urządzając  tam od 1927 roku ogród zoologiczny, oficjalnie otwarty  w 1929 roku; 

  – w 1925 roku włączono do granic miasta obszary  dworskie Piaski i Łobzów; 

  – w 1926 roku podjęto przyłączenie do miasta gruntów  z gminy Wola Duchacka, stanowiących teren przyszłego,  nowego cmentarza izraelickiego zwanego cmentarzem  Abrahama (w Podgórzu, przy ulicy Abrahama).

  W wyniku tych korekt w roku 1926 powierzchnia  Krakowa wynosiła 49,5 km². I wielkość ta pozostała już  niezmieniona do II wojny światowej.

  Na obszar Krakowa składały się 22 dzielnice katastralne,  nazywane też gminami katastralnymi (wyliczono  je poniżej, w podpisie do mapki). Nie należy ich kojarzyć  z dzisiejszymi dzielnicami miasta. Były to terytoria wydzielone  geodezyjnie dla celów hipotecznych, a w efekcie  podatkowych. Pomijając Śródmieście i Wawel-Zamek,  swoimi obszarami pokrywały się z terenami dawnych samodzielnych  gmin miejskich i wiejskich przyłączanych do  Krakowa na przełomie XVIII i XIX wieku oraz w okresie  tworzenia Wielkiego Krakowa, od nich też brały swe nazwy.  Były pomocne w administrowaniu, lecz nie stanowiły  jednostek administracyjnych. Tymi ostatnimi były obwody  (ówczesne można porównać z dzisiejszymi dzielnicami). Magistrat wydzielał je w obszarze miasta, przydzielając  im po kilka dzielnic katastralnych i ustanawiając komisariaty  obwodowe z komisarzem na czele – dla obsługi  mieszkańców w imieniu tegoż magistratu (zarządu miasta).  Z czasem komisariaty zyskały potoczne miano „małych  magistratów”, rozrastały się i tworzono ich filie. Były  to więc usytuowane bliżej mieszkańców emanacje władzy  miejskiej – bez decentralizacji kompetencji, lecz z dekoncentracją  zadań.

  Po roku 1915 działało w mieście 5 obwodów z komisariatami  obwodowymi i 7 ich filii z komisariatami filialnymi,  obsługujących w prostszych sprawach mieszkańców  22 dzielnic katastralnych. Ten podział administracyjny  miasta na obwody uporządkowano w 1928 roku, wprowadzając  9 obwodów, już bez filii. W roku 1936 zmniejszono  liczbę obwodów do 6, a w miejsce komisariatów wprowadzono  miejskie urzędy obwodowe z kierownikami na czele.  Rozwiązania te przetrwały do 1941 roku.

Stan w 1915 roku

Na planie obrazującym dzisiejsze granice Krakowa powierzchnia miasta z roku 1915 (kolor niebieski), po przyłączeniu do Krakowa miasta
Podgórza. Wielki Kraków tworzyły wówczas następujące dzielnice (gminy) katastralne: I. Śródmieście; II. Wawel-Zamek; III. Nowy Świat;
IV. Piasek; V. Kleparz; VI. Wesoła; VII. Stradom; VIII. Kazimierz; IX. Ludwinów; X. Zakrzówek; XI. Dębniki; XII. Półwsie Zwierzynieckie;
XIII. Zwierzyniec; XIV. Czarna Wieś; XV. Nowa Wieś Narodowa; XVI. Łobzów; XVII. Krowodrza; XVIII. Warszawskie (utworzone
z południowych części wsi Prądnik Czerwony i Olsza, które w całości włączone zostały do Krakowa dopiero w 1941 roku); XIX. Grzegórzki;
XX. Dąbie; XXI. Płaszów; XXII. Podgórze. Powierzchnię tę skorygowano w roku 1917 – zakupując dla miasta Las Wolski, w roku 1925 –
włączając w granice miasta obszary dworskie Piaski i Łobzów, oraz w 1926 roku – przyłączając do miasta grunty z gminy Wola Duchacka
w związku z tworzeniem nowego cmentarza izraelickiego.
Stan w 1915 roku Na planie obrazującym dzisiejsze granice Krakowa powierzchnia miasta z roku 1915 (kolor niebieski), po przyłączeniu do Krakowa miasta Podgórza. Wielki Kraków tworzyły wówczas następujące dzielnice (gminy) katastralne: I. Śródmieście; II. Wawel-Zamek; III. Nowy Świat; IV. Piasek; V. Kleparz; VI. Wesoła; VII. Stradom; VIII. Kazimierz; IX. Ludwinów; X. Zakrzówek; XI. Dębniki; XII. Półwsie Zwierzynieckie; XIII. Zwierzyniec; XIV. Czarna Wieś; XV. Nowa Wieś Narodowa; XVI. Łobzów; XVII. Krowodrza; XVIII. Warszawskie (utworzone z południowych części wsi Prądnik Czerwony i Olsza, które w całości włączone zostały do Krakowa dopiero w 1941 roku); XIX. Grzegórzki; XX. Dąbie; XXI. Płaszów; XXII. Podgórze. Powierzchnię tę skorygowano w roku 1917 – zakupując dla miasta Las Wolski, w roku 1925 – włączając w granice miasta obszary dworskie Piaski i Łobzów, oraz w 1926 roku – przyłączając do miasta grunty z gminy Wola Duchacka w związku z tworzeniem nowego cmentarza izraelickiego.
Archiwum Narodowe w Krakowie
Urząd Miasta
Bbilioteka Jagielońska
Zarządzaj ustawieniami dotyczącymi prywatności