A+ A A-
Tom:
strona:

Przewóz

Zobacz również

Dawna wieś po prawej stronie Wisły, obecnie we wschodniej części miasta Krakowa,  około 9 km od jego centrum, w starorzeczu Wisły, sąsiadująca przez Wisłę z Mogiłą  i Płaszowem (w obu przypadkach od 1951 roku z Krakowem), dalej z Bieżanowem  i Rybitwami (w tym ostatnim przypadku od 1941 roku z Krakowem).

  W najstarszej znanej wzmiance, pochodzącej z 1351 roku, nazwa wsi odnotowana  w brzmieniu Przewozy. W innych dawnych zapiskach: Przewosz (1470), Przewos (1540), Przewosz.  Nazwa wsi kulturowa, pochodząca od słowa „przewóz” – przeprawa przez Wisłę.

  Wieś podległa parafii pw. św. Bartłomieja Apostoła w Mogile, w latach 1782–1810 parafii  pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Grabiu, od roku 1810 parafii pw. Narodzenia  Najświętszej Maryi Panny w Bieżanowie, od roku 1970 parafii Niepokalanego Serca Najświętszej  Maryi Panny w Rybitwach. W godle na pieczęciach z połowy XIX wieku i okresu  II Rzeczypospolitej przedstawienie wioślarza w łodzi.

  Po nieznanej z daty lokacji wsi na prawie niemieckim wytyczono jej centrum w rejonie  dzisiejszych ulic Wrobela i Rącznej, tam też powstał folwark klasztorny, przekształcony pod  koniec XVIII wieku w zespół dworski. W XIX wieku odnotowywano nazwy pól i rejonów  wsi: Kąty, Kępa, Ogrody, Jeziorko.

  Historycznie wieś była własnością duchowną. W drugiej połowie XV wieku stanowiła  własność klasztoru Cystersów w Mogile, wchodząc w skład tak zwanego klucza  mogilskiego  obejmującego wsie należące do cystersów mogilskich – wśród nich prezentowane w niniejszym  tomie: Mogiłę, Czyżyny, Łęg, Grębałów, Kantorowice, Przewóz, Rybitwy, Wróżenice,  Zesławice. Cystersi utrzymywali Przewóz do przełomu lat 70. i 80. XVIII wieku. Po powodzi  w 1884 roku rozpoczęto długotrwałe prace nad regulacją koryta Wisły; w ich ramach po  II wojnie światowej odcięto północny cypel wsi zwany Kępą i włączono go do Mogiły.

  Przed rozbiorami gromada Przewóz należała do powiatu szczyrzyckiego, po roku 1772  znalazła się jako gmina w austriackim cyrkule wielickim, od 1782 roku w cyrkule bocheńskim.  Od 1815 roku jako gromada (od 1856 roku gmina) nadal w cyrkule bocheńskim. W  czasach  autonomii galicyjskiej, od 1866 roku, wieś miała status gminy jednostkowej, należała do powiatu  wielickiego – stan ten przetrwał do czasów II Rzeczypospolitej, do roku 1923, kiedy  to Przewóz objęty został powiatem krakowskim. W 1934 roku wieś przemianowano na gromadę  i włączono w skład wielowioskowej gminy zbiorczej Bieżanów. Przynależność ta uległa  zmianie w 1941 roku – gromada Przewóz weszła w skład gminy zbiorczej Wieliczka Wieś.  W wyniku reformy likwidującej dotychczasowe gminy i gromady od roku 1954 Przewóz objęto  wielowioskową gromadą Bieżanów, nadając mu status wsi (od 1958 roku stanowiącej sołectwo)  – co obowiązywało do 1972 roku.

  W roku 1973 wieś Przewóz wyłączona została ze struktury ustrojowej powiatu krakowskiego  i włączona do granic miasta Krakowa, do dzielnicy administracyjnej Podgórze.

  Obecnie tereny tej dawnej wsi stanowią część dzielnicy samorządowej XIII Podgórze.

 

Ze Słownika geograficznego z lat 1880–1902:

Przewóz, wieś na prawym brzegu Wisły, Wisła tworzy tu wężykowate wygięcie ku południowi,  a następnie pod Brzegami zwraca się ku wschodowi. W XV wieku była własnością  opactwa mogilskiego i miała kilka łanów kmiecych i 8 zagrodników. Po zabraniu dóbr  opactwa mogilskiego sprzedano tę wieś i obecnie jest własnością Aleksandra Zdzieńskiego.  Liczy ona 74 domów i 447 mieszkańców rzymsko-katolickich (7 izraelitów). Jest tu szkoła  ludowa. Gleba urodzajna, jednak znaczna część obrócona na łąki i pastwiska jest podmokła  na wybrzeżu. Rzeczka Drwinka tworzy długi lecz wązki staw.

(1854)
Odciski pieczęci urzędowych Przewozu
z lat 1854, 1927 i 1950
(CPAHU we Lwowie, sygn. fond 20, opis 1,
sprawa 234; Archiwum Narodowe
w Krakowie, sygn. PUZKr 56, nlb.;
sygn. Gm. WiW 7, s. 509)
(1854) Odciski pieczęci urzędowych Przewozu z lat 1854, 1927 i 1950 (CPAHU we Lwowie, sygn. fond 20, opis 1, sprawa 234; Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. PUZKr 56, nlb.; sygn. Gm. WiW 7, s. 509)
(1927)
Odciski pieczęci urzędowych Przewozu
z lat 1854, 1927 i 1950
(CPAHU we Lwowie, sygn. fond 20, opis 1,
sprawa 234; Archiwum Narodowe
w Krakowie, sygn. PUZKr 56, nlb.;
sygn. Gm. WiW 7, s. 509)
(1927) Odciski pieczęci urzędowych Przewozu z lat 1854, 1927 i 1950 (CPAHU we Lwowie, sygn. fond 20, opis 1, sprawa 234; Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. PUZKr 56, nlb.; sygn. Gm. WiW 7, s. 509)
(1950)
Odciski pieczęci urzędowych Przewozu
z lat 1854, 1927 i 1950
(CPAHU we Lwowie, sygn. fond 20, opis 1,
sprawa 234; Archiwum Narodowe
w Krakowie, sygn. PUZKr 56, nlb.;
sygn. Gm. WiW 7, s. 509)
(1950) Odciski pieczęci urzędowych Przewozu z lat 1854, 1927 i 1950 (CPAHU we Lwowie, sygn. fond 20, opis 1, sprawa 234; Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. PUZKr 56, nlb.; sygn. Gm. WiW 7, s. 509)
Dokument wydany w 1384 roku w Wieliczce, w którym Pabiasz, sędzia kasztelana krakowskiego Dobiesława, zaświadczył,
że z okazji pozwania przez Świętka z Kobierzyna kmieci z Brzegu, czyli z Przewozu, opat mogilski przedłożył przywilej, na
mocy którego mieszkańcy posiadłości klasztornych, a więc także kmiecie z Brzegu, zobowiązani są odpowiadać jedynie przed
sądem prawa niemieckiego – oraz powiększenie zapisu de Ripa seu de navio znaczącego „z Brzegu czyli Przewozu”
(Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu, sygn. BP 6)
Dokument wydany w 1384 roku w Wieliczce, w którym Pabiasz, sędzia kasztelana krakowskiego Dobiesława, zaświadczył, że z okazji pozwania przez Świętka z Kobierzyna kmieci z Brzegu, czyli z Przewozu, opat mogilski przedłożył przywilej, na mocy którego mieszkańcy posiadłości klasztornych, a więc także kmiecie z Brzegu, zobowiązani są odpowiadać jedynie przed sądem prawa niemieckiego – oraz powiększenie zapisu de Ripa seu de navio znaczącego „z Brzegu czyli Przewozu” (Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu, sygn. BP 6)
Z akt gminy Bieżanów pierwsza strona najstarszej zachowanej Księgi Uchwał Rady Gminnej w Przewozie z 1920 roku
(od 1934 roku Przewóz jako gromada wszedł w skład gminy Bieżanów); w środkowej części strony wpis dokumentujący
przekazanie przez Jana Lendę urzędu naczelnika gminy w ręce Joachima Kurlety
(Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. 29/1077/2, s. 3)
Z akt gminy Bieżanów pierwsza strona najstarszej zachowanej Księgi Uchwał Rady Gminnej w Przewozie z 1920 roku (od 1934 roku Przewóz jako gromada wszedł w skład gminy Bieżanów); w środkowej części strony wpis dokumentujący przekazanie przez Jana Lendę urzędu naczelnika gminy w ręce Joachima Kurlety (Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. 29/1077/2, s. 3)
Archiwum Narodowe w Krakowie
Urząd Miasta
Bbilioteka Jagielońska
Zarządzaj ustawieniami dotyczącymi prywatności