Podział ten był w całej historii podziałów terytorialnych miasta pewnym ewenementem. Otóż jego jednostki nie były sobie równorzędne, równoważne co do ich znaczenia, funkcji czy roli, co było zasadą wszystkich innych podziałów miasta. Wynikało to z przyjętego wówczas założenia, że jednostką, jaką stanowiło Miasto Kraków, czyli stare miasto w obrębie murów, zawiadywać będzie bezpośrednio Magistrat, jako obszarem „pod ręką”, stanowiącym trzon całego miasta. Natomiast administrowanie trzema przedmieściami następować będzie za pośrednictwem wydziałów, nawiązujących ustrojowo do wydziałów istniejących na etapie poprzednim, a mających korzenie w regulacjach sejmu grodzieńskiego.
Tym samym dzielnica Miasto Kraków pozostawała w bezpośredniej gestii Magistratu, bez odrębnych władz dzielnicowych, a trzy dzielnice będące wydziałami miały swoich zwierzchników ustanawianych przez Magistrat i przed nim odpowiedzialnych – zwierzchnikami tymi byli burmistrzowie wydziałowi.
Nowe uregulowanie ustrojowe miasta wprowadzone przez Austriaków, a wdrożone od pierwszego posiedzenia Magistratu 1 września 1802 r., likwidowało dotychczasowe instytucje samorządowe w postaci bezpośrednich wyborów na określone stanowiska we władzach miejskich lub wyborów elektorów mających te stanowiska obsadzać – służyły temu zgromadzenia mieszkańców na szczeblu dzielnicowym, które nadawały tym dzielnicom charakter polityczny. Tak było na etapach, gdy obowiązywały podziały drugi na 4 cyrkuły oraz trzeci na 3 wydziały (rozwiązania Sejmu Czteroletniego oraz sejmu grodzieńskiego).
Teraz te instytucje samorządu zostały zlikwidowane, tym samym zasady ustrojowe nie przewidywały zgromadzeń mieszkańców, a władze miejskie pochodziły z bezpośredniej nominacji przez gubernium lwowskie po procedurze konkursowej; urzędy miejskie były dożywotnie, płace określano na szczeblu gubernialnym.
Wprowadzono jednak pewną formę przedstawicielstwa, mianowicie ustanowiono pochodzące z wyborów powszechnych gremium o nazwie „Wydział Miejski” lub „gminni”. W przybliżeniu można określić, że była to namiastka rady miejskiej, jednak bez uprawnień stanowiących, jedynie z prawem zajmowania się sprawami ekonomicznymi miasta, ograniczonymi do kontrolowania wszelkich dostaw miejskich i zgłaszania postulatów w tej dziedzinie – bez możliwości decyzyjnych (tyle przynajmniej wiadomo z zachowanych dokumentów archiwalnych). Gremium to składało się 40 gminnych, reprezentujących poszczególne dzielnice. „Mandaty” rozdzielone były następująco: Miasto Kraków – 16, Wydział Pierwszy Przedmieście Kazimierz – 10, Wydział Drugi Przedmieście Kleparz – 8, Wydział Trzeci Przedmieście Garbary–Piasek – 6. Wybór następował jednak nie w obrębie dzielnic (nie stanowiły one okręgów wyborczych, brak było zgromadzeń mieszkańców), lecz w drodze głosowania przeprowadzanego dla całego miasta w Magistracie. Głosowanie było jawne, każdy mieszkaniec-wyborca mógł stawić się przed komisją wyborczą w ratuszu miejskim i podać nazwisko swojego kandydata na gminnego. Ten system wolnego oddawania głosów spowodował, że pierwsze wybory przeprowadzone z końcem sierpnia 1803 r. trwały aż 6 dni. Podział miasta na dzielnice służył więc jedynie końcowemu rozdziałowi miejsc w Wydziale Miejskim, mającemu zapewnić reprezentację wszystkich części miasta – nie nadaje jednak to ówczesnemu podziałowi miasta waloru politycznego.
Magistrat miał podwójną funkcję: ekonomiczno- policyjną, zwaną „polityczną”, oraz sądową w zakresie spraw cywilnych (zlikwidowano dotychczasowy sąd wójtowsko-ławniczy). Odpowiednio więc funkcjonował Magistrat Polityczny oraz Senat Sądowy, zwany Magistratem Sądowym. Jak wcześniej wskazano, dla dzielnicy, którą stanowiło Miasto Kraków, nie powoływano odrębnego zwierzchnika, natomiast na czele 3 pozostałych dzielnic, stanowiących wydziały, stali burmistrzowie wydziałowi. Ówcześnie językiem urzędowym był język niemiecki, podajmy zatem oficjalne brzmienie tego burmistrzowsko-wydziałowego urzędu: Stadtviertel-bürgermeister, Viertelbürgermeister. Na poprzednim etapie ustrojowym, przed rokiem 1802, burmistrzowie wydziałowi przyporządkowani byli etatowo tzw. Magistratowi Sądowemu, pozostawiono również zaszeregowanie obecnych burmistrzów do tej instytucji; nie ma zachowanych śladów sprawowania przez nich funkcji sądowych i trudno wskazać, czy przypisanie to wynikało tylko ze zwyczaju, czy też z rzeczywistej roli. W wyniku tego burmistrz wydziałowy był także urzędowo określany jako sędzia gruntowy – Grundrichter.
Burmistrz wydziałowy podporządkowany był Magistratowi Politycznemu, pełnił wobec niego funkcję pomocniczą. Do jego zadań, według wydanych dla Krakowa przez gubernium 30 sierpnia 1802 r. Norm postępowania Magistratu publicznego, należało:
• podawanie do wiadomości w swoim wydziale rozporządzeń władz przysyłanych do obwieszczenia przez Magistrat,
• czuwanie nad spokojem i porządkiem publicznym w oddanym sobie wydziale,
• kontrolowanie miary i wagi na targach,
• staranie, aby przyrządy do gaszenia pożarów były w należytym stanie w każdym domu,
• rozmieszczanie kwaterunku wojska,
• śledzenie przestępców i donoszenie o nich Magistratowi i policji.
Była tu również generalna klauzula, stanowiąca, że burmistrzowie wydziałowi obowiązani są w ogólności wykonywać w powyżej wymienionym zakresie wszelkie polecenia Magistratu, do niego w każdej sprawie odnosić się i jemu wszelkie dostrzeżone przekroczenia przedstawiać.
Określa to wystarczająco pomocniczą pozycję burmistrza wydziałowego względem władz miejskich. Tym samym funkcja ta charakteryzuje podział terytorialny miasta i jednostki tego podziału – w ustroju miasta miały one charakter pomocniczy.
