Tomy - Poczet Krakowski

Prądnik Czerwony

Zobacz również

Tom III 420

Dawna wieś po lewej stronie Wisły, obecnie w północnej części Krakowa, około 3,5 km od jego centrum, nad rzeką Prądnik (Białucha), wzdłuż historycznej drogi Strata Regia (rejon dzisiejszej alei 29 Listopada), sąsiadująca z Węgrzcami, Batowicami, Mistrzejowicami, Bieńczycami, Rakowicami, Olszą, od 1910 roku z Krakowem (w tej części Prądnika Czerwonego, która została przyłączona do miasta jako nowa dzielnica katastralna Warszawskie), Prądnikiem Białym, Górką Narodową i Witkowicami. Okresowo związana administracyjnie z Olszą.

W najstarszej znanej wzmiance, pochodzącej z 1470 roku, nazwa wsi została zapisana w brzmieniu Prandnik. W innych dawnych zapiskach w postaciach: Pranthnyk (1529), Prąndnik (1581), Promnik (1629), Prąmnik (1680), Promnik Czerwony (1847), Prądnik Czerwony (1872). Nazwa wsi topograficzna, pochodząca od nazwy rzeki, człon „Czerwony” także o charakterze topograficznym.

Przez wieki wieś należała do parafii pw. św. Mikołaja w Krakowie. W 1923 roku erygowano własną parafię pw. Pana Jezusa Dobrego Pasterza w Prądniku Czerwonym. W godle pieczętnym z połowy XIX wieku wyobrażenie pola, budynku i obiektów sakralnych.

Prądnik Czerwony lokowany został na prawie niemieckim przed rokiem 1257, za czasów króla Bolesława Wstydliwego. Wytyczono wówczas centrum w rejonie dzisiejszej ulicy Dobrego Pasterza oraz łanowy rozłóg pól. Zgodnie z własnością ukształtowały się historyczne części wsi: na północy Szpitalne (zwane też św. Łazarza lub Duchackie) i Węgieł Szpitalny (od szpitala duchaków) przedzielone Prądnikiem Dominikańskim, po wschodniej stronie dzisiejszej ulicy Rakowickiej Cellarowskie (od Andrzeja i Pawła Cellarych), wzdłuż tej ulicy Fryzerowskie (od rodziny Fryzerów), po zachodniej stronie tej ulicy Bosackie (od karmelitów bosych), ku południowym granicom wsi Zayfratowskie (od Seifreda-Seweryna Bethmana, rajcy i burmistrza Krakowa), na południowym zachodzie także część św. Mikołaja (od nazwy kościoła). Na różnych etapach udziały właścicielskie mieli też: dominikanie, franciszkanie, jezuici, opactwo tynieckie, kościół Mariacki – historycznie wieś była w przeważającej mierze własnością duchowną. Na jej terenach powstał w latach 1800–1803 cmentarz Rakowicki.

Przed trzecim rozbiorem gromada Prądnik Czerwony należała do powiatu krakowskiego, po roku 1795 znalazła się jako gmina w austriackim cyrkule krakowskim. Od 1815 roku w Rzeczypospolitej Krakowskiej jako gromada w składzie gminy obwodowej Modlnica, od roku 1838 dystryktu Balice. W roku 1846 wieś powróciła jako gromada (od 1856 roku gmina) pod zabór austriacki. Od 1866 roku wieś miała status gminy jednostkowej w ramach powiatu krakowskiego. Pod koniec XIX wieku do gminy włączono Olszę na prawach przysiółka – stan ten przetrwał do roku 1933. W 1934 roku gmina ta przekształcona została w gromadę w ramach gminy zbiorczej Prądnik Czerwony.

W roku 1941 znajdujący się w okupacyjnym departamencie i powiecie krakowskim Generalnego Gubernatorstwa Prądnik Czerwony (liczący wówczas wraz z Olszą 6,61 km², w tym Prądnik Czerwony 5,95 km², i 12 651 mieszkańców) włączony został do granic Krakowa, do jego VIII obwodu administracyjnego, jako XLI dzielnica katastralna miasta.

Obecnie tereny tej dawnej wsi stanowią część dzielnicy samorządowej III Prądnik Czerwony.

Ze Słownika geograficznego z lat 1880–1902:

Prądnik Czerwony, osada składa się z czterech części: Prądnika Czerwonego (94 domy i 917 mieszkańców), Olszy (8 domów, 81 mieszkańców), Bosackiego (8 domów, 92 mieszkańców) i Celarowskiej (8 domów, 120 mieszkańców). Razem 136 domów, mieszkańców 1369 rzymsko-katolickich i 67 izraelitów.

Dokument wydany w 1398 roku w Tyńcu, w którym Mścisław opat wraz z całym konwentem klasztoru tynieckiego zakonu św. Benedykta poświadczyli, że Jan Krancz, mieszczanin krakowski, sołtys we wsi Prądnik, wobec Macieja, klucznika konwentu, wójta i ławników wsi Prądnik sprzedał sołectwo w tejże wsi Janowi Soltisowi (Scholtisowi), mieszczaninowi krakowskiemu, za 200 grzywien groszy praskich. Transumowano też dawniejszy dokument z 1327 roku wystawiony przez opata tynieckiego Michała wraz z konwentem, mocą którego odnowiono Janowi zwanemu Stepko dawniejszy dokument na wspomniane sołectwo, który utracił w pożarze; tenże Jan kupił zaś sołectwo za 150 grzywien od dzieci zmarłego Heynczona z Nysy i Jana (z Opawy) – oraz powiększenie zapisu nazwy wsi „Prądnik” (Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów w Krakowie, sygn. Dok. Kr 95)

Dokument wydany w 1450 roku w Krakowie, w którym król Kazimierz [ Jagiellończyk] w sporze pomiędzy opatem tynieckim Bogdanem a krakowskim konwentem Dominikanów, przeprowadziwszy w kancelarii badanie dokumentów przedstawionych przez braci kaznodziejów, zdecydował się zachować zwolnienie kmieci we wsi Prądnik od obowiązku stacji przyznane przez opata tynieckiego – oraz powiększenie zapisu nazwy wsi „Prądnik” (Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów w Krakowie, sygn. Dok. Kr 132a)

Dokument wydany w 1467 roku w Prądniku, w którym Mikołaj, złotnik z Krakowa, sołtys w Prądniku, wraz z siedmioma ławnikami zeznali, że Stanisław Gyemsza z Trątnowic i jego żona Dorota odstąpili dom wraz z gruntem oraz łan pola w Prądniku Janowi ze Słupcy, profesorowi teologii i proboszczowi kościoła pw. św. Mikołaja poza murami Krakowa; przy dokumencie pieczęć ławnicza Prądnika – oraz powiększenie zapisu nazwy wsi „Prądnik” (Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, sygn. dok. perg. 177)

Dokument wydany w 1497 roku w Tyńcu, w którym Jan opat, Tomasz przeor i cały konwent tyniecki nadali grunt zlokalizowany przed folwarkiem plebańskim w Prądniku Janowi z Oświęcimia, profesorowi teologii, kanonikowi krakowskiemu i plebanowi u św. Mikołaja, a także jego sukcesorom – oraz powiększenie zapisu nazwy wsi „Prądnik” (Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, sygn. dok. perg. 266)

(1467) Odcisk w wosku pieczęci ławniczej Prądnika z 1467 roku oraz odciski czerwonoprądnickich pieczęci urzędowych z lat 1847, 1850 i 1925 (Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, sygn. dok. perg. 177; Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. WM 562, s. 185; sygn. 29/456/128, nlb.; PUZKr 56, nlb.)

(1847) Odcisk w wosku pieczęci ławniczej Prądnika z 1467 roku oraz odciski czerwonoprądnickich pieczęci urzędowych z lat 1847, 1850 i 1925 (Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, sygn. dok. perg. 177; Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. WM 562, s. 185; sygn. 29/456/128, nlb.; PUZKr 56, nlb.)

(1850) Odcisk w wosku pieczęci ławniczej Prądnika z 1467 roku oraz odciski czerwonoprądnickich pieczęci urzędowych z lat 1847, 1850 i 1925 (Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, sygn. dok. perg. 177; Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. WM 562, s. 185; sygn. 29/456/128, nlb.; PUZKr 56, nlb.)

(1925) Odcisk w wosku pieczęci ławniczej Prądnika z 1467 roku oraz odciski czerwonoprądnickich pieczęci urzędowych z lat 1847, 1850 i 1925 (Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, sygn. dok. perg. 177; Archiwum Narodowe w Krakowie, sygn. WM 562, s. 185; sygn. 29/456/128, nlb.; PUZKr 56, nlb.)