Podobnie jak w przypadku poprzedniego podziału miasta na 6 dzielnic, tak i dla podziału na 4 dzielnice jego źródło nie leżało po stronie krakowskiej. Genezą była zaplanowana i wdrażana w latach 1972–1975 ogólnokrajowa reforma podziału terytorialnego (przejście z podziału trójstopniowego na dwustopniowy, czyli likwidacja szczebla powiatowego, zwiększenie liczby jednostek szczebla wojewódzkiego, a co za tym idzie zmniejszenie ich powierzchni, zmniejszenie liczby jednostek szczebla podstawowego, co skutkowało zwiększeniem ich powierzchni) w połączeniu z reformą systemu terenowego aparatu władzy i administracji państwowej. W miejsce ponad 4300 gromad powstało prawie 2400 gmin, w miejsce 17 województw i 5 miast wydzielonych z województwa (Warszawa, Łódź,Kraków, Poznań i Wrocław) powstało 49 województw, w tym 4 województwa miejskie (warszawskie stołeczne, krakowskie miejskie, łódzkie miejskie oraz wrocławskie ze wspólną radą narodową dla województwa i miasta). Przekształcenie Krakowa w województwo miejskie łączyło się z pozostawieniem zasadniczo ograniczonej powierzchni dawnego województwa krakowskiego, ale powiększeniem obszaru samego miasta oraz z ustanowieniem w jego granicach 4 silnych jednostek podziału terytorialnego w postaci dzielnic.
Stąd też zwiększenie powierzchni miasta, dokonane rozporządzeniem Rady Ministrów z 30 listopada 1972 r. w sprawie zmiany granic miast Krakowa, Poznania i Wrocławia (Dz.U. 1972, nr 50, poz. 323) z terminem wprowadzenia 1 stycznia 1973 r., do którego dostosowano termin wejścia w życie nowego podziału miasta na 4 dzielnice (jak w punkcie poprzednim). Do granic miasta włączono obszary wsi: Bieżanów (część nieprzyłączona w 1941 r.), Kosocice, Kościelniki, Łuczanowice, Mydlniki, Olszanica, Opatkowice, Przewóz, Przylasek Rusiecki, Przylasek Wyciąski, Rajsko, Sidzina, Soboniowice, Swoszowice, Tyniec, Wolica, Wróblowice, Wyciąże oraz części obszarów wsi Batowice, Libertów, Lusina i Zbydniowice.
Do tej pory miasto zajmowało powierzchnię 229,9 km² (w roku 1970 ok. 583 400 mieszkańców), po tym poszerzeniu granic osiągnęło w 1973 r. obszar 322,3 km² (z liczbą ok. 657 300 mieszkańców). W omawianym okresie przeprowadzo na zostanie jeszcze korekta granic miasta – mocą uchwały nr XV/68/65 Rady Narodowej Miasta Krakowa z 11 grudnia 1985 r. w sprawie zmiany granic miasta (Dz.U. 1965, nr 46, poz. 307) z dniem 1 stycznia 1986 r. granicami miasta objęte zostały obszary wsi Węgrzynowice i Wróżenice, jak też część obszaru wsi Zbydniowice. Wówczas Kraków osiągnął powierzchnię 326,8 km² (z liczbą mieszkańców ok. 744 000). Do końca omawianego okresu powierzchnia miasta nie uległa już zmianie (w 1991 r. liczba mieszkańców osiągnęła 751 300).
W jaki sposób skonstruowano nową siatkę podziału miasta? Otóż dwóch dzielnic, a to Podgórza i Nowej Huty, nie zniesiono, pozostawiono je, ale w nowych granicach wynikających przede wszystkim z przyłączeń nowych terenów, dokonanych głównie po wschodniej oraz południowej stronie miasta. Dla Dzielnicy Nowa Huta skorygowano powierzchnię przy dotychczasowej granicy z likwidowaną Dzielnicą Grzegórzki. Zniesiono Dzielnicę Stare Miasto oraz Dzielnicę Grzegórzki, łącząc ich tereny w nową Dzielnicę Śródmieście, do której dołączono przylegające do śródmiejskiego centrum fragmenty likwidowanych dzielnic Kleparz i Zwierzyniec. Z kolei ich pozostałe powierzchnie połączono w nową Dzielnicę Krowodrza.
Ilustruje to plan miasta w wydaniu z 1979 r., na który naniesiono rysunek granic dzielnic w układach sprzed zmiany podziału miasta i po jego zmianie.
Poniżej zestawienie jednostek nowego podziału wewnętrznego miasta na 4 dzielnice administracyjne z powierzchniami opisanymi poprzez nazwy dawnych dzielnic/gmin katastralnych (zlikwidowanych w 1955 r.) oraz wsi lub części przyłączonych do Krakowa w latach 1973 i 1986.
| Tereny tworzące obszary 4 dzielnic opisane nazwami dawnych dzielnic/gmin katastralnych oraz wsi lub ich części przyłączonych do Krakowa w latach 1973 i 1986 | |||
| Dzielnica Śródmieście | Dzielnica Krowodrza | Dzielnica Nowa Huta | Dzielnica Podgórze |
| Dąbie (cz.) Grzegórzki Kazimierz Kleparz Nowy Świat Olsza Piasek Prądnik Czerwony (cz.) Rakowice (cz.) Stradom Śródmieście Warszawskie Wawel Wesoła | Bielany Bronowice Małe Bronowice Wielkie Chełm Czarna Wieś Górka Narodowa Krowodrza Łobzów Mydlniki Nowa Wieś Olszanica Półwsie Zwierzynieckie Prądnik Biały Prądnik Czerwony (cz.) Przegorzały Tonie Witkowice Wola Justowska Zwierzyniec | Bartowice (cz.) Bieńczyce Branice Czyżyny Dąbie (cz.) Grabie Grębałów Kantorowice Kościelniki Krzesławice Lubocza Łęg Łuczanowice Mistrzejowice Mogiła Pleszów Prądnik Czerwony (cz.) Przylasek Rusiecki Przylasek Wyciąski Rakowice (cz.) Ruszcza Wadów Węgrzynowice Wolica Wróżenice Wyciąże Zesławice | Bieżanów Bodzów Borek Fałęcki Dębniki Jugowice Kobierzyn Kosocice Kostrze Kurdwanów Libertów (cz.) Ludwinów Lusina (cz.) Łagiewniki Opatkowice Piaski Wielkie Płaszów Podgórze Prokocim Przewóz Pychowice Rajsko Rybitwy Rżąka Sidzina Skotniki Soboniowice Swoszowice Tyniec Wola Duchacka Wróblowice Zakrzówek Zbydniowice |
Powstałe nowe dzielnice były zrównoważone pod względem liczby mieszkańców, kwestia zrównoważenia pod względem powierzchni była tu wtórna, wpływała na nią gęstość zaludnienia oraz odrębność przestrzenna „naturalnych”dzielnic Podgórze i Nowa Huta – tego rodzaju postulat równowagi przestrzennej nie byłby racjonalny. Poniżej zestawienie powierzchni i zaludnienia dzielnic według stanu aktualnego na koniec 1973 r.:
| Powierzchnia i ludność krakowskich dzielnic z końcem roku 1973 | ||
| dzielnica | przybliżona wielkość powierzchni | przybliżona liczba ludności |
| Śródmieście | 18 km² | 184 000 |
| Krowodrza | 67 km² | 153 000 |
| Nowa Huta | 107 km² | 190 000 |
| Podgórze | 130 km² | 131 000 |
| Łącznie miasto: | 322 km² | 657 000 |
Na podstawie: Sady 2003, s. 147.
Podział miasta na 4 dzielnice: Śródmieście, Krowodrzę, Nową Hutę i Podgórze po jego wygaśnięciu i wprowadzeniu w 1991 r. podziału miasta na 18 dzielnic żył jednak i żyje nadal. Przede wszystkim według tego podziału ukształtowane są jednostki ewidencyjne miasta Krakowa, jedne z podstawowych instrumentów opisu geodezyjno- -przestrzennego terenu miasta. Ten dawny podział jest też wykorzystywany już jako podział specjalny dla różnych dziedzin czy branż – przykładem jest kontynuacja takiego właśnie, według 4 dawnych dzielnic, ukształtowania właściwości terytorialnej sądów rejonowych dla Krakowa.
