Nowy podział wewnętrzny miasta nie był tym razem związany z poszerzeniem jego granic o nowe obszary – Kraków nadal zajmował powierzchnię 229,9 km² (w roku 1955 liczba ludności wynosiła ok. 428 200 mieszkańców, w roku 1970 już ok. 583 400 mieszkańców).
Przyczyną nowego ukształtowania jednostek podziału terytorialnego Krakowa była dotycząca całego kraju koncepcja dzielnic w dużych miastach, z ulokowanymi w nich organami władzy i administracji państwowej szczebla podstawowego – zatem ogólnoustrojowa dyrektywa płynąca z naczelnego szczebla władzy państwowej. Decyzja o podziale miasta na 6 jednostek musiała wynikać z generalnej oceny polityczno -ustrojowej, przy jakim podziale miasta dzielnice najlepiej wpiszą się w system rad narodowych urzeczywistniających wskazywaną tu już niejednokrotnie, wdrażaną od 1950 r. zasadę jednolitej władzy państwowej. To spojrzenie musiało abstrahować od dotychczasowych podziałów, elementem „zastanym” była tu tylko Dzielnica Nowa Huta utworzona wcześniej, już w 1951 r., z góry będąca jednostką nowego podziału. Dla wytyczenia pozostałych 5 dzielnic nie kierowano się granicami dotychczasowych 10 obwodów, co uwidocznia poniższe zestawienie:
| Dzielnice administracyjne | Dawne obwody w całości | Dawne obwody częściowo |
| Dzielnica Stare Miasto | I; II | - |
| Dzielnica Zwierzyniec | - | III; VII |
| Dzielnica Kleparz | - | III; IV; VII; VIII |
| Dzielnica Grzegórzki | V | IV; VIII |
| Dzielnica Podgórze | IX; X | VI |
| Dzielnica Nowa Huta | - | VI |
| oraz dotychczasowe tereny tej dzielnicy od 1951 r. | ||
W roku 1951, aby uniknąć pomyłek mogących mieć źródło w podwójnym znaczeniu terminu „dzielnica” (administracyjna i katastralna), jednostki katastralne do tej pory zwane „dzielnicami katastralnymi” przemianowano na „gminy katastralne” – powrócono do nazewnictwa pierwotnego, stosowanego przed rokiem 1857. W roku 1955 podział na gminy katastralne utracił moc prawną, przeszedł do historii – zastąpiły go kategorie geodezyjne, a same gminy katastralne już pod postacią jednostek urbanistycznych służyły i służą nadal pomocniczo przede wszystkim w planowaniu przestrzennym.
Jednak jesteśmy w roku 1954 i zestawienie jednostek nowego podziału wewnętrznego miasta na 6 dzielnic administracyjnych z powierzchniami opisanymi poprzez gminy (dawne dzielnice) katastralne jest na miejscu.
| Dzielnice administracyjne | Gminy katastralne (dawniej: dzielnice katastralne) |
| Dzielnica Stare Miasto | Gmina kat. I Śródmieście; Gmina kat. II Wawel; Gmina kat. VI Wesoła (cz.); Gmina kat. VII Stradom; Gmina kat. VIII Kazimierz |
| Dzielnica Zwierzyniec | Gmina kat. III Nowy Świat; Gmina kat. IV Piasek (cz.); Gmina kat. XII Półwsie Zwierzynieckie; Gmina kat. XIII Zwierzyniec; Gmina kat. XIV Czarna Wieś; Gmina kat. XV Nowa Wieś; Gmina kat. XVI Łobzów (cz.); Gmina kat. XXXI Przegorzały; Gmina kat. XXXII Bielany; Gmina kat. XXXIII Wola Justowska; Gmina kat. XXXIV Chełm; Gmina kat. XXXV Bronowice Małe (cz.) |
| Dzielnica Kleparz | Gmina kat. IV Piasek (cz.); Gmina kat. V Kleparz; Gmina kat. VI Wesoła (cz.); Gmina kat. XVI Łobzów (cz.); Gmina kat. XVII Krowodrza (cz.); Gmina kat. XXXV Bronowice Małe (cz.); Gmina kat. XXXVI Bronowice Wielkie; Gmina kat. XXXVII Tonie; Gmina kat. XXXVIII Prądnik Biały (cz.); Gmina kat. XXXIX Witkowice; Gmina kat. XL Górka Narodowa (cz.) |
| Dzielnica Grzegórzki | Gmina kat. VI Wesoła (cz.); Gmina kat. XVII Krowodrza (cz.); Gmina kat. XVIII Warszawskie; Gmina kat. XIX Grzegórzki; Gmina kat. XX Dąbie; Gmina kat. XXXVIII Prądnik Biały (cz.); Gmina kat. XL Górka Narodowa (cz.); Gmina kat. XLI Prądnik Czerwony (cz.); Gmina kat. XLII Olsza; Gmina kat. XLIII Rakowice (cz.) |
| Dzielnica Podgórze | Gmina kat. XXVI Kobierzyn; Gmina kat. XXVII Skotniki; Gmina kat. XXVIII Pychowice; Gmina kat. XXIX Bodzów; Gmina kat. XXX Kostrze; Gmina kat. XLVI Rybitwy; Gmina kat. XLVII Bieżanów (miejski); Gmina kat. XLVIII Rżąka; Gmina kat. XLIX Prokocim; Gmina kat. L Wola Duchacka; Gmina kat. LI Piaski Wielkie; Gmina kat. LII Kurdwanów |
| Dzielnica Nowa Huta | Gmina kat. XXI Płaszów (cz.); Gmina kat. XLI Prądnik Czerwony (cz.); Gmina kat. XLIII Rakowice (cz.); Gmina kat. XLIV Czyżyny; Gmina kat. XLV Łęg; Gmina kat. LIII Mogiła; Gmina kat. LIV Bieńczyce; Gmina kat. LV Mistrzejowice; Gmina kat. LVI Zesławice; Gmina kat. LVII Kantorowice; Gmina kat. LVIII Krzesławice; Gmina kat. LIX Grębałów; Gmina kat. LX Lubocza; Gmina kat. LXI Wadów; Gmina kat. LXII Pleszów; Gmina kat. LXIII Ruszcza; Gmina kat. LXIV Branice |
Wcześniej stwierdzono, że dla nowego podziału miasta na 6 dzielnic nie były istotne granice dotychczasowych 10 obwodów. Powyższe zestawienie ukazuje, że także granice gmin katastralnych nie były wiążącym kryterium dla wytyczania granic jednostek nowego podziału. Podział Krakowa na 6 dzielnic był w rzeczywisty sposób podziałem oryginalnym, podporządkowanym nowej roli dzielnic miejskich wyznaczonej w skali nie tylko Krakowa, lecz i ogólnokrajowej.
Powstałe nowe dzielnice były w dość zasadniczy sposób zróżnicowane pod względem powierzchni (największe: Podgórze, Nowa Huta i Zwierzyniec) oraz liczby mieszkańców (najliczebniejsze: Zwierzyniec, Nowa Huta i Podgórze). Obrazuje to zestawienie według stanu aktualnego na koniec 1960 r.:
| Powierzchnia i ludność krakowskich dzielnic z końcem roku 1960 | ||
| dzielnica | przybliżona wielkość powierzchnia | przybliżona liczba ludność |
| Stare Miasto | 2,4 km² | 67 000 |
| Zwierzyniec | 30,6 km² | 106 000 |
| Kleparz | 26,9 km² | 52 000 |
| Grzegórzki | 15,9 km² | 60 000 |
| Podgórze | 77,7 km² | 93 000 |
| Nowa Huta | 76,4 km² | 101 000 |
| Łącznie miasto: | 229,9 km² | 479 000 |
Na podstawie: Sady 2003, s. 134.
Jak wcześniej podkreślano, nowe dzielnice w wielkich miastach były elementem ogólnopaństwowej koncepcji jednolitej władzy państwowej w jednostkach terytorialnego podziału kraju. Zatem w Krakowie realizowano część większej całości, która w odniesieniu do dużych miast z końcem 1954 r. przedstawiała się następująco:
| Dzielnice dużych miast w Polsce – stan z końca roku 1954 | |||
| Warszawa | Kraków | Łódź* | Poznań |
| W-wa Śródmieście | Stare Miasto | Śródmieście | Stare Miasto |
| W-wa Północ | Zwierzyniec | Polesie | Nowe Miasto |
| W-wa Południe | Kleparz | Bałuty | Wilda |
| W-wa Zachód | Grzegórzki | Staromiejska | Grunwald |
| Praga Centralna | Podgórze | Widzew | Jeżyce |
| Praga Grochów | Nowa Huta | Chojny | |
| Ruda | |||
| Stalinoród (Katowice) | Szczecin | Wrocław |
| Załęże-Śródmieście | Śródmieście | Stare Miasto |
| Bogucice-Zawodzie | Dąbie | Śródmieście |
| Ligota | Pogodno | Krzyki |
| Nad Odrą | Psie Pole | |
| Fabryczna |
* Już od 1 stycznia 1960 r. będzie w Łodzi 5 dzielnic: Śródmieście, Bałuty, Górna, Polesie i Widzew.
