Jak już wskazano, pierwotna podstawa obowiązywania podziału Krakowa na 4 kwartały nie jest znana. Pierwsza znana wzmianka o jego istnieniu pochodzi z krakowskiej księgi radzieckiej obejmującej lata 1392–1411, w której pod datą 19 czerwca 1396 r. (poniedziałek po świętych Wicie i Modeście) pisarz miejski zanotował, że capitanei ad quartalia zostali wyznaczeni (constituti) przez rajców urzędujących w tym roku (consules anni illiusdem) – po raz pierwszy w zachowanych krakowskich dokumentach miejskich pojawił się termin „kwartał miasta” (quartale civitatis) i to z szerszym kontekstem zawierającym wyliczenie 4 kwartałów z ich nazwami oraz ulicami wchodzącymi w skład każdego z nich.
Ciągłą aktualność tego podziału miasta przez kolejne setki lat potwierdzają wpisy do krakowskich ksiąg miejskich (głównie finansowych dotyczących przede wszystkim podatku od domów – podymnego, ale także radzieckich i wiertelniczych), spinające okres obowiązywania podziału w nieprzerwaną całość.
Ustawy dotyczące miast podjęte przez Sejm Czteroletni w 1791 r. w zasadniczy sposób powiększyły dotychczasową powierzchnię miasta, wyznaczoną murami obronnymi. W obrębie Krakowa znalazły się byłe miasta Kazimierz i Kleparz, okołokrakowskie jurydyki miejskie, szlacheckie i duchowne, a nawet fragmenty przykrakowskich terenów wiejskich. Tym samym podział terytorium miasta na 4 kwartały dotyczące tylko starej części w obrębie murów przestał być aktualny, w jego miejsce wprowadzono podział na 4 cyrkuły. Za datę wygaśnięcia dotychczasowego podziału na kwartały i zaktualizowania się podziału nowego na cyrkuły przyjąć należy dzień 7 kwietnia 1792 r., kiedy to w cyrkułach odbyły się pierwsze zgromadzenia posesjonatów – właścicieli nieruchomości w danym cyrkule (por. poniżej w omówieniu kolejnego etapu podrozdz. Podstawa podziału…).
Do podziału miasta na kwartały niebawem powrócono. Było to efektem działania konfederacji targowickiej obalającej dorobek Sejmu Czteroletniego. Uchwałą targowickiej konfederacji województwa krakowskiego podjętą 12 września 1792 r. przywrócono stan obowiązujący przed reformami Sejmu Czteroletniego – jednostki osadnicze przyłączone do Krakowa odzyskały swoją odrębność, a podział na cyrkuły stracił podstawy. Tym samym dla miasta – ponownie położonego tylko w obrębie murów – zaktualizował się poprzedni podział na kwartały.
Stan ten trwał do wprowadzenia w życie regulacji dla miast uchwalonej w 1793 r. przez sejm grodzieński. Nowa regulacja dla Krakowa oznaczała m.in. powrót do poszerzenia granic miasta o jednostki osadnicze i tereny wcześniej na krótko przyłączone mocą ustaw Sejmu Czteroletniego, jednak z ważnym odstępstwem, mianowicie Kazimierz ze swoim przedmieściem Stradom pozostał nadal odrębnym, samodzielnym miastem.
Dla Krakowa w tych nowych granicach wprowadzono podział wewnętrzny na 3 wydziały. Za datę ustania podziału na 4 kwartały i jednocześnie wprowadzenia podziału na 3 wydziały uznać należy dzień 4 marca 1794 r., kiedy to nastąpił wybór nowego Magistratu według prawa z 1793 r. (por. poniżej w omówieniu kolejnego etapu podrozdz. Podstawa podziału…).
Na marginesie wspomnieć należy, że podczas powstania kościuszkowskiego podział miasta na kwartały odrodził się, już jednak tylko jako posiłkowy, wyłącznie dla organizacji obrony – podziałem głównym był wówczas podział na cyrkuły. Z końcem kwietnia 1794 r. Magistrat przyjął podział terytorium miasta na dawniejsze 4 kwarty, przydzielając jednocześnie do tradycyjnych kwartałów w obrębie murów miejskich przyległe przedmieścia. W efekcie ten posiłkowy podział dla celów obronnych (w szczególności dla przygotowywania i utrzymywania okopów okalających część Krakowa) oprócz obszaru starej części miasta w pozostałych częściach jego terytorium był zbieżny z głównym wtedy podziałem obszaru miejskiego na 4 cyrkuły. Magistrat ustanowił podległych sobie rotmistrzów kwartalnych, względem których miał także swoje kompetencje komendant miasta, rotmistrzowie zaś współpracowali z wójtami cyrkułowymi m.in. dostarczającymi siłę roboczą do urządzania okopów. Ślady trudności w porozumieniu się w ramach trójkąta: komendant miasta – wójtowie – rotmistrzowie, widoczne są na kartach protokołów z posiedzeń Magistratu, instancji w tym przypadku rozstrzygającej. Upadek powstania i kapitulacja miasta 15 czerwca 1794 r. położyły kres temu pomocniczemu podziałowi – reminiscencji po długowiecznych kwartałach staropolskiego Krakowa.
