A+ A A-
Tom:
strona:

Pieczęcie prezydenckie

  Chronologicznie rozdział ten jest kontynuacją poprzedniego – nadal mowa jest o insygniach najwyższych władz miejskich, tym razem najważniejszych władz wykonawczych. Zamknęliśmy już jednak okres Krakowa staropolskiego i po czasach „burmistrzowskich” wraz ze wdrożonymi w 1792 r. ustawami Sejmu Czteroletniego wkraczamy w czasy „prezydenckie”, a jednocześnie w nową formę ustroju miasta z podziałem władz na uchwałodawczą, wykonawczą i sądowniczą (do tej pory te różne aspekty władzy koncentrowały się w rękach rady miejskiej). Głową miasta staje się prezydent stojący na czele magistratu – ten model ustrojowy przetrwa, z różnymi mutacjami na dziejowej drodze, do naszych czasów.

  Pierwszym krakowskim prezydentem został margrabia Franciszek Wielopolski, który objął ster miasta w 1792 r. (patrz Poczet 1910, s. 752). Z tamtego czasu zachowała się jedynie niewchodząca tu w grę pieczęć magistracka, pokazywana już przez nas w kontekście eksponowania stołeczności miasta (zob. il. 202–203). Nie zachowały się natomiast tłoki pieczętne pieczęci prezydenckich ani ich wystarczająco czytelne odciski z pierwszych dziesięcioleci prezydenckich czasów, zresztą wyjątkowo dramatycznych, bo znaczonych zdradą targowicką, powstaniem, a w końcu utratą niepodległości i zaborem oznaczającym wcielenie do obcego, austriackiego organizmu państwowego. Zachował się tłok pieczęci Senatu Rządzącego, „zbiorowej głowy państwa-miasta”, jakim stał się Kraków i jego najbliższy okręg w 1815 r.; mowa o Wolnym Mieście Krakowie, zwanym też Rzecząpospolitą Krakowską (zob. il. 409).

  Po upadku w 1846 r. Wolnego Miasta Krakowa dwa lata później powstała Tymczasowa Rada Miejska na czele z jej prezesem, który ustrojowo zajął pozycję równoznaczną prezydentowi miasta. Tu już możemy zaprezentować szczęśliwie zachowane insygnium w postaci tłoku pieczętnego pieczęci prezesa Rady, głowy miasta w latach 1848–1853 (zob. il. 410–111).

  W dalszej kolejności prezentujemy pieczęcie prezydenckie z doby autonomii galicyjskiej oraz z okresu II Rzeczypospolitej (tłoki tych pieczęci spod zaboru „płynnie” przeszły w dobę niepodległości i były dalej stosowane) (zob. il. 412–417). Uwagę zwracają ozdobne, ceremonialne pieczęcie prezydenckie z czasów II Rzeczypospolitej, operujące pełną nazwą miasta, uwzględniającą predykaty stołeczności i królewskości (zob. il. 418–419).

  W okresie Polski Ludowej (powojennej Rzeczypospolitej Polskiej oraz od 1952 r. Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej) do 1950 r. utrzymywano urząd prezydenta miasta, następnie najwyższym organem wykonawczo-zarządzającym w mieście, czyli „kolegialną głową miasta”, stało się Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Krakowie, od roku 1957 Rady Narodowej w m. Krakowie, od roku 1964 Rady Narodowej m. Krakowa. W 1973 r. przywrócono urząd prezydenta miasta. Z tego okresu przedstawiamy zatem odciski dwóch pieczęci prezydialnych oraz odcisk pieczęci prezydenckiej (zob. il. 420–422). Są to pieczęcie z godłem państwowym, jako że urzędy te były usytuowane w systemie jednolitej władzy i administracji państwowej.

  I wreszcie czasy nam współczesne, odrodzonego w 1990 r. samorządu. Przedstawiamy herbowe insygnium – pieczęć prezydenta miasta (zob. il. 423–424). Oprócz tego prezydent dzierży pieczęć prezydencką (większą i mniejszą) z godłem państwowym dla zadań zleconych samorządowi przez administrację państwową (zob. il. 425–428).

  W dyspozycji prezydenta miasta pozostaje też pieczęć miasta z jego tradycyjną nazwą, nie jest to już jednak insygnium prezydenckie, lecz jeden z oficjalnych symboli miasta (zob. il. 074–076).

PIECZĘĆ SENATU RZĄDZĄCEGO WMK (1816–1846)
(409) Zwierciadlane odbicie stempla pieczęci Senatu Rządzącego Wolnego, Niepodległego i Ściśle Neutralnego Miasta Kraków i Jego Okręgu – Rzeczypospolitej Krakowskiej. Stempel o średnicy 65 mm, powstały w 1816 r., w użyciu do roku 1846, to jest do upadku tego państwa-miasta (ANK, sygn. T 222)

 

PIECZĘĆ PREZESA Z OKRESU PRZEDAUTONOMICZNEGO
(1848–1853)
(410–411) Tłok pieczętny i zwierciadlane odbicie stempla pieczęci prezesa Tymczasowej Rady Miejskiej m. Krakowa – ustrojowo urząd prezesa Rady w latach 1848–1853 był urzędem wykonawczym równoważnym prezydentowi miasta. Średnica pieczęci 28 mm (ANK, sygn. T 87)

 

PIECZĘCIE PREZYDENCKIE AUTONOMII ORAZ II RZECZYPOSPOLITEJ
(412–413) Tłok pieczętny i zwierciadlane odbicie stempla pieczęci prezydenta Miasta Krakowa; pozostaje on w komplecie z pieczęcią Rady Miasta – zob. il. 357–358. Średnica pieczęci 28 mm (ANK, sygn. T 327)
(414–415) Tłok pieczętny i zwierciadlane odbicie stempla pieczęci prezydenta Miasta Krakowa. Średnica pieczęci 30 mm (ANK, sygn. T 64)

 

PIECZĘCIE PREZYDENCKIE W AUTONOMII ORAZ II RZECZYPOSPOLITEJ
(416–417) Tłok pieczętny i zwierciadlane odbicie stempla pieczęci prezydenta Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa. Średnica pieczęci 28 mm, stempel skasowany dwoma wyrytymi na nim skrzyżowanymi liniami (ANK, sygn. T 32)
(418–419) Z lewej strony wykonany ze stopu drukarskiego stempel ceremonialnej pieczęci prezydenckiej z lat 20. XX w. (zwierciadlane odbicie). Średnica 65 mm, w otoku napis: PREZYDENT STOŁ.[ECZNEGO] KRÓL.[EWSKIEGO] MIASTA KRAKOWA. Z prawej strony odcisk w tuszu z 1928 r. tego samego rodzaju pieczęci, jednak nieco innego wzoru (MK, nr inw. MHK 3615/III oraz AZ UMK, Biblioteka 557)

 

PIECZĘCIE GŁOWY MIASTA Z OKRESU POLSKI LUDOWEJ
(1950–1990)
(420–421) Z lewej strony odcisk w tuszu pieczęci Prezydium Miejskiej Rady Narodowej, obowiązującej w latach 1950–1957, średnica 36 mm, tu z dokumentu wystawionego w 1957 r. Z prawej strony odcisk w tuszu pieczęci Prezydium Rady Narodowej m. Krakowa, obowiązującej w latach 1964–1972, średnica 36 mm, tu odcisk z dokumentu wydanego w 1968 r. (AZ UMK, spis 16/1, s. 24, 465)
(422) Odcisk w tuszu pieczęci prezydenta miasta Krakowa według wzoru obowiązującego w latach 1973–1990, tu z dokumentu nominacyjnego opieczętowanego w 1974 r. Średnica pieczęci 36 mm (AZ UMK, spis 3769/71)

 

PIECZĘCIE GŁOWY MIASTA W III RZECZYPOSPOLITE
J (OD 1990)
(423–424) Metalowy tłok pieczętny i zwierciadlane odbicie stempla pieczęci herbowej do tuszu prezydenta miasta Krakowa wprowadzonej w 1990 r. i obowiązującej nadal. Średnica pieczęci 36 mm (z zasobów UMK)

 

PIECZĘCIE GŁOWY MIASTA W III RZECZYPOSPOLITEJ
(OD 1990)
(425–428) Metalowe tłoki pieczętne i zwierciadlane odbicia stempli prezydenckich pieczęci do tuszu z Orłem Białym, używanych przy czynnościach zleconych samorządowi przez administrację państwową, w tym wydawaniu decyzji administracyjnych w trybie kodeksu postępowania administracyjnego; czynności te z imiennego upoważnienia prezydenta zwykle wykonują pracownicy Urzędu Miasta Krakowa, stąd duża liczba i numeracja zwłaszcza pieczęci mniejszej – aktualnie w użyciu jest ponad 200 egzemplarzy. Średnica pieczęci większej 36 mm, pieczęci mniejszej 20 mm (z zasobów UMK)
Archiwum Narodowe w Krakowie
Urząd Miasta
Bbilioteka Jagielońska
Zarządzaj ustawieniami dotyczącymi prywatności