Odznaki radnych

  Kolejne insygnium związane z krakowską radą miejską, a ściślej z jej członkami – radcami miejskimi, później nazwanymi radnymi miasta – to odznaki uczestników tego gremium, stanowiące widoczny symbol pełnionej godności.

  Najstarszy znany tego rodzaju obiekt to odznaka radców (radnych) Tymczasowej Rady Miejskiej m. Krakowa ustanowionej w 1848 r. (po upadku Wolnego Miasta Krakowa), przetrwałej do roku 1853. Była to odznaka z herbem miasta jeszcze w stylistyce wprowadzonej w czasach Wolnego Miasta Krakowa, noszono ją na biało-niebieskiej wstążce, czyli w barwach Krakowa (zob. il. 394–396). Stanowi cenny zabytek krakowskiego samorządu i tworzy komplet wraz z pieczęcią Tymczasowej Rady (zob. il. 349–350) oraz jej prezesa, równorzędnego ustrojowo prezydentowi miasta (zob. il. 410–411).

  Kolejne dziesięciolecia istnienia i funkcjonowania krakowskiej rady miejskiej (zarówno w latach autonomii galicyjskiej, jak i II Rzeczypospolitej) czy też krakowskiej rady narodowej w pierwszych dekadach Polski Ludowej nie przynoszą dowodów na wprowadzenie odznaki radcy miejskiego (radnego miasta). Zachowały się jednak interesujące dokumenty świadczące o próbie wprowadzenia takiej odznaki lub w jej miejsce łańcucha pod koniec pierwszej dekady XX w. Oto za prezydentury Juliusza Lea (a wówczas prezydent miasta był jednocześnie przewodniczącym Rady Miejskiej) postanowiono wprowadzić ozdobny łańcuch dla radców miejskich, łącząc to z przypadającym w 1910 r. jubileuszem 500-lecia bitwy pod Grunwaldem, co wkrótce zostało zastąpione ideą upamiętnienia w ten sposób utworzenia w tym samym roku Wielkiego Krakowa. W 1909 r. powstał projekt łańcucha autorstwa rzeźbiarza i cyzelera Mariana Sługockiego (zob. il. 397); deliberowano nad nim, aż przeszedł rok 1910 i w przedwojennej już atmosferze cały projekt porzucono.

  Odznakę radnego krakowskiej rady, a ściślej rady narodowej, przyniósł dopiero rok 1980 i nie była to inicjatywa lokalna Krakowa, lecz rozwiązanie ogólnokrajowe. Mocą uchwały Rady Państwa

 z 6 marca 1980 r. w sprawach ustanowienia Odznaki Radnego oraz Insygnium Przewodniczącego Rady Narodowej (M.P. z 1980 r., Nr 8, poz. 34) wprowadzono tego rodzaju odznakę i jej jednolity wzór. Kraków stanowił wówczas województwo miejskie, krakowska Rada Narodowa miała uprawnienia rady szczebla wojewódzkiego, stąd właściwa była tu odznaka dla radnego wojewódzkiej rady narodowej (zob. il. 398–399). Przetrwała ona do roku 1988, kolejna uchwała Rady Państwa dotycząca tych kwestii pominęła ją, uchylając jednocześnie podstawę jej powstania z roku 1980.

  Po roku 1990 odrodzony krakowski samorząd – świadomie czy nieświadomie – zatoczył wielkie koło i po prawie 150 latach powrócił do odznaki radnego, czyli zamysłu pierwszy raz wprowadzonego w 1848 r. Powstała odznaka radnego miasta Krakowa do przypinania w klapie marynarki, z herbem Krakowa w centralnym polu oraz napisem w otoku: RADNY/RADNA STOŁECZNEGO KRÓLEWSKIEGO MIASTA KRAKOWA. Na rewersie zamieszczono oznaczenie kadencji oraz kolejny numer porządkowy odznaki. Pierwotny wzór odznaki obowiązywał do roku 1998, wówczas to dla kolejnej, III kadencji Rady, zmieniono jej kolor. Do roku 2002 odznaki wykonywała krakowska pracownia grawerska Aleksandra Kołodziejczyka (zob. il. 400–401). Z kolei w 2002 r. dokonano głębszych zmian we wzorze tej odznaki, związanych m.in. z korektami w herbie Krakowa wprowadzonymi w październiku tego roku. W ten sposób od IV kadencji Rady, zainaugurowanej w listopadzie 2002 r., nieprzerwanie obowiązuje już nowy wzór, zgodny ze skorygowanym kształtem herbu miasta. Od tego też czasu odznaki wykonuje krakowska pracownia grawerska Alojzego Borowicza (zob. il. 402–403).

(394–395) Odznaka radcy miejskiego (radnego) Tymczasowej Rady Miejskiej m. Krakowa ustanowionej w 1848 r., działającej do roku 1953. Między herbem miasta a laurowymi gałązkami roczna data 1848. Bita w srebrnej blasze, średnica 53 mm, noszona na biało-niebieskiej wstążce. W krakowskich muzeach zachowały się trzy egzemplarze tej odznaki, tutaj obiekt z Muzeum Narodowego w Krakowie (MNK, nr inw. V-4509)

(396) Awers tej samej co wyżej odznaki – jednego z dwóch egzemplarzy zachowanych w Muzeum Krakowa (MK, nr inw. MHK 119-2 N)

(398) Oficjalny wzór odznaki radnego rady narodowej, tu szczebla wojewódzkiego, wprowadzony dla obszaru całego kraju mocą uchwały Rady Państwa z 6 marca 1980 r. w sprawach ustanowienia Odznaki Radnego oraz Insygnium Przewodniczącego Rady Narodowej (M.P. z 1980 r., Nr 8, poz. 34). Odznaka była stylizowana na mapę Polski o podstawie 23 mm i wykonana z oksydowanego, srebrnopodobnego metalu, z emaliowanym, poziomym pasem w barwach narodowych i Orłem Białym w samym centrum (z zasobów UMK).

(399) Odznakę radnego wprowadzono w 1980 r. w pięciu wzorach: dla radnych rad wojewódzkich, miejskich, miejsko-gminnych, dzielnicowych i gminnych. Od 1975 r. Kraków stanowił województwo miejskie (miasto wraz z niewielkim terytorium było jednocześnie województwem), Rada Narodowa Miasta Krakowa pełniła funkcję rady szczebla wojewódzkiego, prezydent miasta pełnił rolę wojewody. Taki szczególny status miały trzy miasta: Warszawa, Kraków i Łódź; dla ich radnych nie przewidziano odrębnego wzoru odznaki, lecz przysługiwały im odznaki radnych wojewódzkiej rady narodowej. Napis pod orłem: RADNY W[OJEWÓDZKIEJ] R[RADY] N[ARODOWEJ]. Nowe regulacje wprowadzone przez Radę Państwa w 1988 r. nie przewidywały już odznak radnych, pozostano jedynie przy legitymacji radnego (z zasobów UMK)

(400–401) Awersy i rewersy odznak radnych miasta Krakowa w dwóch odmianach: dla II kadencji Rady w latach 1994–1998 oraz III kadencji w latach 1998–2002. Zaprojektowane w kształcie owalu o wymiarach 30 x 20 mm, w centrum herb Krakowa według przyjętego wówczas wzoru opartego o herb z roku 1937 (zob. il. 028 oraz il. 037), w otoku napis: RADNY STOŁECZNEGO KRÓLEWSKIEGO MIASTA KRAKOWA. Na odwrocie numer kadencji oraz kolejny numer odznaczenia (ze zbiorów prywatnych)

(402–403) Awers i rewers odznaki radnego miasta Krakowa według nowego wzoru, wprowadzonego od IV kadencji Rady inaugurowanej w roku 2002. Owal o wymiarach 25 x 18, w centrum herb Krakowa według kształtu przyjętego w roku 2002 (zob. il. 038), w otoku napis: RADNY/RADNA STOŁECZNEGO KRÓLEWSKIEGO MIASTA KRAKOWA. Na reprodukcjach odznaka z IV kadencji z posrebrzeniem pokrytym patyną oraz odznaka posrebrzana z VIII kadencji zainaugurowanej w 2018 r. (ze zbiorów prywatnych)