NADANIE TYTUŁU

NADANIE TYTUŁU

Powstałe w 1784 r. Królewskie Wolne Miasto Podgórze nie spieszyło się z wprowadzeniem do swojego obyczaju i praktyki instytucji honorowego obywatelstwa. Jak już podawano, w sąsiednim Krakowie godność ta była przyznawana od 1818 r., w stolicy Galicji Lwowie od 1811 r., w stolicy cesarstwa austriackiego Wiedniu od 1797 r. Jeżeli porównanie z tymi znacznie większymi miastami mogłoby być mylące, to przywołajmy przykładowe średnie miasta z terenu Galicji i lata ich pierwszych nadań honorowych obywatelstw:

Źródło: internetowe strony miejskie przywołanych miast.

* Mowa o wykazie 30 średnich miast, dla których wydano ustawę z 13 marca 1889 r. zaprowadzającą ustawę gminną dla miast: Biała, Bochnia ... Podgórze ... etc.

Podgórze otwarło swoją kartę honorowych obywatelstw dopiero 1867 r., to jest z chwilą nastania autonomii opartej na ustawie gminnej z sierpnia 1866 r. Nie szukało ram we wcześniejszych regulacjach przejściowych, które inspirowały do nadawania honorowej godności obywatelskiej inne średnie miasta Galicji. Podgórze, jak widać, czekało na ustanowienie rzeczywistego i trwałego samorządu gminnego.

  Zatem dla miasta Podgórza podstawą prawną do nadawania honorowego obywatelstwa stała się podpisana przez cesarza Franciszka Józefa I ustawa z 12 sierpnia 1866 r. wprowadzająca ustawę gminną dla Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim, ogłoszona w Dzienniku Ustaw i Rozporządzeń Krajowych dla Królestwa Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskiem.

  W ustawie tej, w Dziale II zatytułowanym O członkach Gminy, w § 8, któremu nadano tytuł Obywatele miejscy i honorowi, zapisano:

Obywatelami miejskimi są ci, którym Gmina miasta prawo obywatelskie nadała. […] Gminy mogą w uznaniu zasług publicznych nadawać obywatelstwo honorowe osobom, będącym obywatelami Państwa Austriackiego.

Z kolei § 9 pod tytułem Prawa i obowiązki członków Gminy

głosił:

Członkom Gminy służy prawo swobodnego pobytu w Gminie. Mają oni udział, podług postanowień niniejszej ustawy, tak w prawach i korzyściach, jako też w obowiązkach i ciężarach Gminy […]

Obywatelom miejskim zastrzega się prawo do udziału w fundacjach i zakładach, osobno dla nich utworzonych.

Obywatelstwo honorowe nadaje prawa uczestników Gminy, ale nie nakłada udziału w ich obowiązkach.

I jeszcze z Działu IV tej ustawy gminnej, z rozdziału O zakresie działania Rady gminnej § 40 pod tytułem Dalsze uchwały Radzie zastrzeżone istotny zapis:

Do zakresu działania Rady należy dalej: […]

b) nadawanie prawa przynależności do Gminy; nadawanie obywatelstwa miejskiego i honorowego...

Przywołana ustawa z 12 sierpnia 1866 r. wprowadziła także ustawę Ordynacja wyborcza dla Gmin w Królestwie Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim. Tam w § 1 pod tytułem Prawo wybierania zapisano:

Prawo wybierania mają: […]

3) W miastach obywatele honorowi.

Natomiast § 12 pod tytułem Spis wyborców stanowił:

Przed wyborami do Rady Gminnej ma Naczelnik Gminy ułożyć spis członków Gminy uprawnionych do głosowania. Na czele tego spisu umieszczeni być mają obywatele honorowi.

Na podstawie spisów wyborczych tworzone były koła wyborcze, zróżnicowane według opłacanych podatków. Stąd §14 tej ordynacji pod swoim tytułem Zaliczenie uprawnionych bez względu na podatek odnośnie do tego przesądzał:

Obywatele honorowi […] należą do pierwszego koła wyborczego.

Tyle w ordynacji o czynnym prawie wyborczym. Przyznawała ona obywatelom honorowym także bierne prawo wyborcze, o czym w § 9 pod tytułem Obieralność:

Każdy członek Gminy, z wyjątkiem niewiast, może być obrany członkiem Rady gminnej lub zastępcą członka, jeżeli ma prawo wybierania, 24 lat życia ukończył i używa własnowolności.

Na marginesie: na tym tle mało korzystną pozycję, gorszą od innych honorowych obywateli, zajmowała Agnieszka Jałbrzykowska obdarzona honorowym obywatelstwem Podgórza w 1887 r. W myśl ordynacji mogła wybierać Radę, jednak nie głosując osobiście, lecz – będąc kobietą – tylko przez reprezentanta w postaci męża lub innego przedstawiciela. Płeć wyłączała całkowicie jej bierne prawo wyborcze, nie mogła kandydować do Rady ani być wybraną w jej skład.

  Ustawa z 12 sierpnia 1866 r. została zastąpiona ustawą z 13 marca 1889 r. zaprowadzającą ustawę gminą dla miast: Biała, Bochnia, Brody, Brzeżany, Buczacz, Drohobycz, Gorlice, Gródek pod Lwowem, Jarosław, Jasło, Jaworów, Kołomyja, Krosno, Nowy Sącz, Podgórze, Przemyśl, Rzeszów, Sambor, Sanok, Śniatyn, Sokal, Stanisławów, Stryj, Tarnopol, Tarnów, Trembowla, Wadowice, Wieliczka, Złoczów, Żółkiew (ustawowo określonych 30 miast średnich Galicji). W sprawach dotyczących honorowego obywatelstwa podtrzymała ona poprzednie rozwiązania.

  W myśl tych regulacji jedynym organem uprawnionym do nadawania podgórskiego honorowego obywatelstwa była Rada Gminna, od 1889 r. Rada Miejska Podgórza działająca pod przewodnictwem naczelnika gminy, od 1889 r. burmistrza miasta. Dla nadania honorowego tytułu obowiązywały zwykłe zasady, takie jak przy innych uchwałach. Mogło to nastąpić na publicznym (otwartym) posiedzeniu, Rada mogła jednak uchwalić jego tajność. To samo dotyczyło głosowania – mogło być jawne lub decyzją Rady tajne. Dla ważności uchwały nadającej tytuł wymagana była – jak i przy innych zwykłych uchwałach – obecność więcej niż połowy radnych (kworum) oraz oddanie za tą uchwałą bezwzględnej większości głosów (liczba głosów za wnioskiem winna być większa od sumy głosów przeciw i wstrzymujących się).

  Podjętą uchwałę obowiązkowo wpisywano do gminnej księgi uchwał, gdzie poświadczali ją podpisami prowadzący obrady, dwóch radnych i pisarz. W Archiwum Narodowym w Krakowie przechowywany jest komplet ksiąg uchwał Rady Gminnej (Rady Miejskiej, Rady Miasta) Podgórza, obejmujący lata 1867–1915.

  Dodajmy, że w Podgórzu nie wprowadzono jakiegoś dodatkowego, własnego regulaminu przyznawania honorowych obywatelstw, jak to uczyniono np. w Krakowie – uznano zatem regulacje ustawowe za wystarczające.

  Publikujemy tu dwie strony z ostatniej księgi uchwał, obejmującej lata 1908–1915, gdzie znajdują się wpisy trzech ostatnich nadań honorowego obywatelstwa Podgórza, dla: Witolda Mory-Korytowskiego, Juliusza Franciszka Lea i Kazimierza Junoszy-Gałeckiego.

Dwie strony z ostatniej, obejmującej lata 1908–1915, księgi uchwał podgórskiej Rady, gdzie wpisy trzech ostatnich nadań honorowego obywatelstwa Podgórza, dla: Witolda Mory-Korytowskiego, Juliusza Franciszka Lea i Kazimierza Junoszy-Gałeckiego.

Jak wcześniej napisano, Podgórze nie spieszyło się z przystąpieniem do nadawania honorowego obywatelstwa. Ale gdy to już nastąpiło (w roku 1867), to dosłownie z podwójną aktywnością. W identycznym przedziale czasowym w Podgórzu nadano w zasadzie dwa razy więcej tytułów honorowego obywatela niż w Krakowie.

Podobny wniosek wyniknie z zestawienia liczby honorowych obywatelstw nadanych w Podgórzu z takimi samymi nadaniami – w identycznym przedziale czasowym – w innych przykładowych średnich miastach z terenu Galicji.

Źródło: internetowe strony miejskie przywołanych miast.

* Mowa o wykazie 30 średnich miast, dla których wydano ustawę z 13 marca 1889 r. zaprowadzającą ustawę gminną dla miast: Biała, Bochnia ... Podgórze ... etc.

W zestawieniu tym średnia liczba honorowych obywatelstw dla podanych 6 innych niż Podgórze miast wynosi nieco ponad 16. Zatem 31 podgórskich nadań to w zasadzie dwukrotność tej średniej. Taką aktywną, odstającą od innych miast politykę przyjęto w Podgórzu, zapewne jej realizacji musiała sprzyjać mocna pozycja w Radzie kolejnych burmistrzów i ograniczona kontrowersyjność kandydatur do wyróżnienia, a w każdym razie utrzymywana przez dziesięciolecia zdolność do wypracowywania konsensusu, przynajmniej w tym godnościowym zakresie.

  Zresztą ta dwukrotność nadań honorowego obywatelstwa w porównaniu z innymi miastami nie jest tak rażąca, jeżeli liczbę uhonorowanych podgórzan odnieść do liczby lat, w których byli oni odznaczani – to 31 osób w ciągu 49 lat. Wszystko zależy od spojrzenia oceniającego, ale raczej nie nastąpiło zbliżenie do granicy, od której można by dopatrywać się groźby inflacji tego podgórskiego tytułu honorowego.

  Rzecz jasna kolejne nadania nie rozkładały się w tym okresie równomiernie, różne było w różnych okresach tempo życia politycznego, gospodarczego i społecznego (nie wykluczając i towarzyskiego, wcale nie obojętnego dla honorów), różnie w czasie aktualizowały się potrzeby czy to doraźne, czy strategiczne.

Relacja dziennika „Głos Narodu” z 1899 r., nr 40, z nadania przez Radę Miejską Podgórza 16 lutego 1899 r. honorowego obywatelstwa hr. Edwardowi Starzeńskiemu – typowa sytuacja, w której uhonorowany jest osobą spoza miasta, a Rada upoważnia swoich przedstawicieli, delegację miejską, do późniejszego wręczenia dyplomu. Na końcu tej notki zawarto aluzję do politycznego konfliktu między socjalistą Ignacym Daszyńskim a konserwatywnym starostą (Daszyński, poseł do parlamentu wiedeńskiego, wniósł nawet interpelację w sprawie domniemanej działalności lichwiarskiej Starzeńskiego). Pod koniec następnego, 1900 roku, miał miejsce zamach na życie starosty Starzeńskiego. Kilkuletnie śledztwo, niezakończone wyjaśnieniem sprawy, jako główną wersję przyjęło pobudki polityczne, obciążające środowiska socjalistów i anarchistów – o samym zamachu przy ul. Salinarnej (obecnie Lwowska) w notce z „Głosu Narodu” z 28 listopada 1900 r., nr 272.

Z dziennika „Nowa Reforma” z 4 marca 1910 r., nr 101, relacja z posiedzenia Rady Miejskiej Podgórza z 3 marca 1910 r., na którym nadano Franciszkowi Jerzemu Maryewskiemu, urzędującemu burmistrzowi Podgórza, tytuł honorowego obywatela – nietypowa sytuacja, w której uhonorowany jest jednocześnie członkiem przyznającej godność Rady, nadto przewodząc jej.