Mogiła

Dawna wieś po lewej stronie Wisły, obecnie we wschodniej części miasta Krakowa, około  10,5 km od jego centrum, przy starym trakcie na Ruś (dzisiejsza aleja Jana Pawła II),  sąsiadująca z Bieńczycami, Krzesławicami, Luboczą, Pleszowem, przez Wisłę z Przewozem,  jak też z Rybitwami, Łęgiem i Czyżynami (w przypadku trzech ostatnich od 1941 roku  z Krakowem). Przysiółkami Mogiły były Kopaniec i Kępa Przewozu. 

  W najstarszej znanej wzmiance, pochodzącej z 1222 roku, nazwa wsi odnotowana w brzmieniu  Mogila sive Tumba. W innych dawnych zapiskach: Clara Tumba Mogyla (1291), Mogyla (1470),  de Mogila sem Clara Tumba (1616). Nazwa pochodzi od wyrazu „mogiła” (łac. clara tumba). 

  Wieś należała do parafii pw. św. Bartłomieja Apostoła w Mogile. W godle pieczętnym  z połowy XIX wieku wieniec z plonem, w czasach II Rzeczypospolitej kopiec z orłem i  dopiskiem  „Kopiec Wandy”.

  Mogiłę lokowano na prawie niemieckim w 1294 roku, za panowania czeskiego króla Wacława II.  Wytyczono wówczas jej centrum w rejonie dzisiejszych ulic Bardosa, Powiatowej, Kępskiej i Kopaniec  oraz dokonano niwowego rozłogu pól. W połowie XIX wieku odnotowywano nazwy pól i rejonów  wsi: Plac Miejscowy, Groble, Stawy, Za Smetarzem, Wielka Łąka, Nad Łąkami, Ujastek.

  Historycznie wieś była własnością duchowną. Na początku XIII wieku należała do Odrowążów,  w 1222 roku biskup krakowski Iwo Odrowąż podarował ją cystersom z Kacic, którzy wznieśli  tu klasztor z kościołem pw. św. Wacława. Z czasem Mogiła stała się centrum tak zwanego klucza  mogilskiego, obejmującego rozliczne wiejskie własności cystersów. W 1469 roku powstała we wsi  huta miedzi założona przez krakowskich rajców i burmistrzów Jana Turzona i Jana Teschnera,  około 1500 roku zaś papiernia nad Dłubnią, która działała do XVII wieku. W ramach Twierdzy Kraków wzniesiono we wsi na przełomie wieków XIX i XX forty Mogiła i Wanda.

  Przed trzecim rozbiorem gromada Mogiła należała do powiatu krakowskiego, po roku  1795  znalazła się jako gmina w austriackim cyrkule krakowskim. W 1815 roku wieś weszła w granice  Rzeczypospolitej Krakowskiej jako gromada Mogiła w składzie gminy obwodowej Mogiła, od roku  1838 dystryktu Mogiła. W roku 1846 wieś powróciła jako gromada (od 1856 roku gmina) pod  zabór austriacki. W latach 1866–1933 miała status gminy jednostkowej w ramach powiatu krakowskiego. Od roku 1934 dotychczasową gminę Mogiła przekształcono w gromadę Mogiła w ramach  gminy zbiorczej Mogiła. W takiej pozycji ustrojowej wieś pozostawała w latach 1939–1945  w okupacyjnym departamencie i powiecie krakowskim Generalnego Gubernatorstwa.

  W roku 1951 znajdująca się nadal w gminie Mogiła powiatu krakowskiego gromada  Mogiła  włączona została do granic Krakowa jako LIII dzielnica katastralna położona w nowo  utworzonej  dzielnicy administracyjnej Nowa Huta.

  Obecnie tereny tej dawnej wsi stanowią część dzielnicy samorządowej XVIII Nowa  Huta.

Ze Słownika geograficznego z lat 1880–1902:

Mogiła, po łac. Clara Tumba, wieś z opactwem cystersów i mogiłą Wandy, leży u ujścia  Dłubni do Wisły, 209 m npm. Wzdłuż drogi od Krakowa mieszczą się obszerne zabudowania  klasztorne, otoczone murem, obejmującym także ogrody warzywne, sady, budowle  gospodarcze i młyny, dalej drewniany parafialny kościół, za nim zaś wzdłuż drogi drewniane  chaty włościan z dużemi oknami, z wierzchu tynkowane i bielone a pokryte słomą.  Obok  chat znajdują się z chrustu grodzone stodoły i stajnie. Obejścia wiejskie są ogrodzone  płotami  wierzbowemi i zasłonięte gęsto sadzonemi drzewami. Wieś ma 1171 mieszkańców. Gleba  z natury urodzajna. Za Długosza [cystersi mogilscy] posiadali dwadzieścia sześć wsi.