Magistrat ogólny (rada miejska) w roku 1794

MAGISTRAT OGÓLNY (RADA MIEJSKA)

W ROKU 1794

Po dwóch rozbiorach i w obliczu upadku państwowości wybuchło powstanie narodowe przeciwko Rosji i Prusom – pod hasłem „wolność, całość, niepodległość”. Na jego czele stanął naczelnik Tadeusz Kościuszko; 24 marca 1794 roku na Rynku w Krakowie odbyły się ogłoszenie aktu powstania i przysięga naczelnika, od tej pory sprawującego władzę wojskową i cywilną na zasadzie dyktatury. Po bitwie pod Maciejowicami w październiku 1794 roku Kościuszko trafił do rosyjskiej niewoli, a w listopadzie tegoż roku Rosjanie zajęli Warszawę – powstanie upadło. Wcześniej, w czerwcu 1794 roku, wojska pruskie zajęły Kraków.

Powrócono do granic miasta ukształtowanych w 1792 roku w ramach reform Sejmu Czteroletniego. Miało to szczególne znaczenie dla miasta Kazimierza, które ponownie utraciło samodzielność i zostało włączone w granice Krakowa. Szacunkowo Kraków miał wówczas powierzchnię ok. 8 km² i liczył ok. 25 000 mieszkańców. Przywrócona została pokonstytucyjna nazwa z 1792 roku „Królewskie, Wolne, Stołeczne i Wydziałowe Miasto Kraków”, także w brzmieniu skróconym „Stołeczne i Wydziałowe Miasto Kraków” (omówiona już wyżej).

  Naczelnik Tadeusz Kościuszko rozporządzeniem z 24 marca 1794 roku przywrócił w mieście władze ustanowione w 1792 roku na podstawie ustaw Sejmu Czteroletniego. Oznaczało to powrót organów i urzędów oraz ich obsady personalnej, jednak albo imiennie skorygowanej przez naczelnika powstania, albo uszczuplonej przez wakaty (w tym ostatnim przypadku najbardziej znamienny na urzędzie prezydenta miasta) – o czym niżej w zestawieniu. Na temat struktury ustrojowej przywróconych władz patrz s. 69.

Władza powstańcza przywróciła model prezydentury oparty o ustawy Sejmu Czteroletniego (por. s. 69), zakładając kontynuację ówczesnych władz – jednak prezydent Franciszek Wielopolski nie podjął czynności urzędowych i w tej sytuacji wiceprezydent Michał Wohlman stał się pełniącym obowiązki prezydenta miasta, przewodząc Magistratowi i kierując nim do upadku powstania.

Wydane w obozie pod Bosutowem 24 marca 1794 roku rozporządzenie Tadeusza Kościuszki, naczelnika siły zbrojnej narodowej, przywracające moc regulacji prawnych Sejmu Czteroletniego – patrz przywołane ustawy na s. 70.

ANK, Akta Miasta Krakowa, sygn. 29/33/1265; Barwiński 1907; Chmiel rkps, rozdz. I; Chmiel 1931; Bartel 1959; Kupczyński 1912; Rederowa 1962

Poczet 2010, s. 34–38, 731; Poczet 2013, s. 225–262, 547–555, 675–827; Poczet 2018, s. 80–87, 281–292