Magistrat miasta i deputacja miejska (łącznie...

REPREZENTACJA MIEJSKA PO REGULACJACH SEJMU GRODZIEŃSKIEGO POCZET RADCÓW ORAZ ŁAWNIKÓW I GMINNYCH W ROKU 1794

MAGISTRAT MIASTA I DEPUTACJA MIEJSKA

(ŁĄCZNIE RADA MIEJSKA)

W ROKU 1794

W 1973 roku, po II rozbiorze Rzeczypospolitej, sejm grodzieński zniweczył reformy Sejmu Czteroletniego, jednocześnie rozwiązując targowicę i wprowadzając nową ustawę o miastach. Trwała okupacja ziem polskich przez wojska rosyjskie po wojnie z 1792 roku. Państwo znajdowało się w przededniu ostatniego zrywu w obronie niepodległości.

Powrócono do rozwiązań terytorialnych wprowadzonych w 1972 roku w oparciu o ustawy Sejmu Czteroletniego – granicami miasta Krakowa ponownie objęto miasto Kleparz, jurydyki i szereg wsi. Wyjątkiem stało się pozostawienie poza granicami Krakowa miasta Kazimierza jako odrębnej i samodzielnej jednostki. Według niepewnych danych miasto liczyło wówczas ok. 6 km² oraz ok. 22 000 mieszkańców. Funkcjonujące nazwy miasta brzmiały: „Główne i Stołeczne Miasto Kraków” oraz „Główne, Wolne i Wydziałowe Miasto Kraków („główne” – to nazwa pierwszej klasy miast wydzielonej dla największych w Rzeczypospolitej ośrodków miejskich, „stołeczne” – w myśl zachowanej tradycji, „wolne” – bo autonomiczne, „wydziałowe” – bo podzielone na wydziały, tj. dzielnice ze swoimi burmistrzami).

  Ustawą o miastach sejmu grodzieńskiego podjętą w 1793 roku, a wdrażaną w roku 1794, w miejsce przywróconego za targowicy systemu władz miejskich opartego na prawie magdeburskim wprowadzono nowe rozwiązania – nieodbiegające daleko od modelu zalegalizowanego w 1792 roku ustawami Sejmu Czteroletniego. Miasto podzielono na wydziały: I – Miasto Kraków, II – Garbary-Piasek oraz III – Kleparz (Kazimierz zachował wówczas odrębność miejską), z burmistrzami wydziałowymi na czele. Jednostki te stanowiły jednocześnie okręgi wyborcze, w których posesjonaci wybierali łącznie 5 gminnych – reprezentantów ogółu mieszkańców. Gminni wybierali 12 ławników, a następnie wspólnie z nimi tworząc Deputację Miejską, wybierali do Magistratu Miasta 12 radców, w tym prezydenta miasta i wójta mającego kierować Sądem Ordynaryjnym Miejskim. Gminni, ławnicy i Magistrat zwani byli trzema porządkami, ich kadencje trwały po 4 lata, odbywali też wspólne posiedzenia (tj. Deputacji Miejskiej i Magistratu Miasta) pod nazwą Zgromadzenia Porządków – do spraw podatkowych i wyboru urzędników administracyjnych i sądowych. Był to okres krystalizowania się podziału władz, trudno więc jednoznacznie kwalifikować charakter powstałych organów. Można przyjąć, że kontynuacją rady miejskiej był ówczesny Magistrat Miasta (Noga 2008, s. 176–177), i uznać, że stanowiły ją wszystkie trzy porządki łącznie (Chmiel rkps, rozdz. II i III). Początkowo ten model ustrojowy przetrwał niepełne dwa miesiące; powrócił po przerwie spowodowanej powstaniem kościuszkowskim i czasowym przywróceniem rozwiązań ustawowych Sejmu Czteroletniego.

W okresie tym nawiązano do nowego, ustrojowego modelu prezydentury wprowadzonego ustawami Sejmu Czteroletniego. Magistratowi Miasta, który wraz Deputacją Miejską de facto stanowił radę miejską, przewodził prezydent (Chmiel rkps, rozdz. II i III). Urząd prezydencki obsadzano w drodze elekcji pośredniej na czteroletnią kadencję, prezydent był jednocześnie radcą w Magistracie, którym kierował. Pierwszym prezydentem w tej fazie ustrojowej został Filip Lichocki, którego kadencja niebawem po wyborze została przerwana regulacjami z czasu powstania kościuszkowskiego (por. s. 83). Szczegóły poniżej na początku składu Magistratu.

Ustawa sejmu grodzieńskiego z 23 listopada 1793 roku Miasta Wolne Rzeczypospolitej (Volumina 1952)

ANK, Akta Miasta Krakowa, sygn. 29/33/1477; Barwiński 1907; Chmiel rkps, rozdz. II i III; Chmiel 1931; Rederowa 1962; Noga 2008

Poczet 2010, s. 34–38, 753; Poczet 2013, s. 29–60, 225–262, 547–555, 675–827; Poczet 2018, s. 88–93, 295–304