Krucyfiks i lada staropolskiej rady

  W okresie staropolskim insygniami krakowskiej Rady Miejskiej stały się krucyfiks używany m.in. do zaprzysięgania rajców oraz lada rady, czyli skrzynka radziecka, w której przechowywano ważne dla rady przedmioty, od precjozów burmistrzowskich, przez pieczęcie i istotne dokumenty, po materiały pisarza miejskiego.

  Temat ten dotyczy pięciu stuleci działalności rady miejskiej. W tak długim czasie przewinęło się wiele krzyży, wiele też lad radzieckich. Stare zastępowano nowymi, często na wyposażeniu rady pozostawało kilka różnych obiektów. Należy przyjąć jednak, że zawsze był stawiany na czele jeden główny krucyfiks, asystujący przysięgom rajcowskim, oraz jedna główna lada, ta, w której przechowywano precjoza burmistrza i pieczęcie miasta. Nie wiadomo, czy i kiedy te dwa omawiane przedmioty traktowano w czasach staropolskich jako symbole rady czy insygnia radzieckie (np. inwentarz miejski z 1676 r. precjoza burmistrzowskie nazywa wprost „insygniami”, nie czyni jednak tego w odniesieniu do krucyfiksu czy lady). Obiektywnie jednak, ze względu na swoją rolę i znaczenie, insygniami były. Tym bardziej więc dzisiaj nimi historycznie bez wątpliwości pozostają.

  Do naszych czasów przetrwał krucyfiks ufundowany przez rajcę Michała Stanisława Segnitza (zasiadającego w radzie w latach 1670–1709), wzmiankowany w inwentarzu miejskim pod datą roczną 1678 (zob. il. 369); zastąpił wcześniejszy, ufundowany przez rajcę Adama Nagotha, stając się pierwszoplanowym insygnium radzieckim (zob. il. 370–372). Zachowała się też lada radziecka ufundowana przez radę w 1751 r. dla upamiętnienia – jak głosi inskrypcja łacińska umieszczona na odwrocie herbu z wieka lady – wielkiego jubileuszu roku 1751. Ten kilkumiesięczny „jubileusz” ustanowił papież Benedykt IV dla pielgrzymów, którzy nie mogli udać się do Rzymu – nawiedzenie z modlitwą katedry wawelskiej, a także kościołów Mariackiego, Franciszkanów oraz

 Świętych Apostołów Piotra i Pawła skutkowało uzyskaniem szeregu odpustów (zob. il. 373–378).

  Obydwa te insygnia w symbolicznym swoim wymiarze pozostawały „w służbie” Rady Miejskiej aż do końca lat 30. XX w. Zachowały się fotografie dowodzące ich szczególnej ekspozycji w sali Obrad Rady podczas szczególnych okoliczności (zob. il. 379–381). Ladę dostrzegamy ponadto w Ratuszu w roku 1967, gdy czasowo zdeponowano w niej dokumenty dotyczące oddania do użytku wyremontowanej dawnej siedziby władz miasta (zob. il. 382). Obecnie insygnia te przechowywane są w Muzeum Krakowa i nie wykorzystuje się ich już podczas miejskich uroczystości.

  Dodajmy, że zarówno krucyfiks z 1679 r., jak i lada z 1751 r. pozostawały w bezpośrednim władaniu i „na stanie” inwentarzowym władz miejskich Krakowa aż do 30 grudnia 1950 r., kiedy to Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Krakowie uchwaliło ich przekazanie Muzeum Historycznemu Miasta Krakowa.

(370–372) Przekazany w 1679 r. dar rajcy Michała Stanisława Segnitza dla krakowskiej rady miejskiej (zob. il. 369) – krucyfiks z postacią Chrystusa na cokole (srebro, wymiary: wysokość 55 cm, podstawa 16 x 16 cm). Na przedniej ścianie cokołu wytłaczana, złocona plakieta z herbem Krakowa według wzoru wprowadzonego uchwałą z 1661 r. Cała plakieta jest wzorowana na pieczęci miasta sporządzonej na podstawie tej uchwały – zob. il. 067–069 (zbieżny rysunek herbu, taka sama treść napisu w otoku: SIGILLVM CIVITATIS CRACOVIAE METROPOLIS REGNI POLONIAE [pieczęć miasta Krakowa stolicy Królestwa Polskiego]). Na bocznych ściankach cokołu widnieje herb rodziny Segnitzów. Krucyfiks służył w uroczystych okolicznościach, w tym przy zaprzysięganiu rajców; spotkamy go też w latach 30. XX w. przy zaprzysięganiu prezydentów miasta – zob. il. 379–381 (MK, nr inw. MHK 856/II)

(373–376) Lada krakowskiej rady miejskiej w postaci drewnianej skrzynki obitej srebrną blachą, na czterech srebrnych nóżkach. Wieko wypukłe, u szczytu alegoryczna postać kobieca obejmująca tarczę z herbem Krakowa. Wymiary: wysokość 34 cm, szerokość 40,5 cm, głębokość 32,5 cm. Ufundowana przez magistrat krakowski w 1751 r. lada ta służyła do przechowywania cennych przedmiotów rady, jak insygnia burmistrzowskie, pieczęcie miasta, zapewne też ważne w danym czasie dokumenty, ale służyła również pisarzowi miejskiemu, przechowującemu tam materiały pisarskie. Na powiększeniu (następna strona) wspomniany już herb Krakowa (MH, nr inw. MHK 717/II/1)

(377–378) Futerał na ladę rady miejskiej (drewno, skóra, mosiądz, ircha) oraz powiększenie plakiety z czołowej ścianki jego wieka z wygrawerowanym w mosiądzu herbem miasta. Datowany na pierwszą tercję XX w. (MK, nr inw. MHK 717/II/5)

(379–380) Zaprzysiężenie prezydenta Mieczysława Kaplickiego w lutym 1933 r. Z przodu podium prezydialnego w sali Obrad w Pałacu Wielopolskich ekspozycja staropolskich insygniów radzieckich: lady i krucyfiksu. Na fotografii widoczni: przemawiający prezydent Mieczysław Kaplicki, z jego prawej strony sekretarz Prezydium Rady Miejskiej Tadeusz Piotrowski, w pierwszym rzędzie wiceprezydent Ignacy Landau. Na powiększeniu fragmentu fotografii widoczne lada i krucyfiks (NAC, sygn. 1-A-3205-5)

(381) Zaprzysiężenie 18 lipca 1931 r. wybranego dwa dni wcześniej nowego prezydenta – płk. Władysława Beliny-Prażmowskiego. „Ilustrowany Kurier Codzienny” w nr. 198 donosił: na trybunie złożono kowaną w srebrze kasetę […] oraz krucyfiks inkrustowany kością słoniową. Bezpośrednio przed przysięgą przewodniczący dr Duch [Kazimierz, wiceprezydent] włożył na palec przyszłego prezydenta złoty pierścień z herbem m. Krakowa oraz wręczył mu berło władcy miasta. Na fotografii widoczny odbierający przysięgę wicewojewoda dr Mieczysław Bilek (przed nim krucyfiks). Za wicewojewodą inż. Witold Ostrowski, wiceprezydent miasta, na pierwszym planie bokiem podający rotę przysięgi radca Starosolski (NAC, nr inw. 1-A-3222)

(382) Podczas otwarcia Wieży Ratuszowej 3 listopada 1967 r. w sali Wykuszowej prezes Rady Związku Izb Rzemieślniczych, poseł Józef Raźny odczytuje dokument dotyczący zegara wieżowego i jego mechanizmu. Przy eksponowanej na tę okoliczność historycznej ladzie radzieckiej widać autora zabezpieczenia konstrukcji wieży dr. Władysława Borusiewicza, profesora i rektora Politechniki Krakowskiej (MK, nr inw. MHK Fs 21020/IX/3)