Krowodrza

Wieś duchowna-klasztorna, wymieniona w dokumencie lokacyjnym Krakowa z 1257 roku jako teren przynależny miastu. Położona przy dawnym trakcie olkuskim prowadzącym do Wrocławia, w obrębie dzisiejszych ulic Opolskiej (tu graniczny potok Sudoł), Lucjana Siemieńskiego i Piotra Stachiewicza oraz Młynówki Królewskiej w rejonie dzisiejszej ulicy Artura Grottgera, z osią zabudowy wzdłuż dzisiejszej ulicy Mazowieckiej. Prawdopodobnie w 1312 roku podzieliła los kilku innych obszarów miejskich za murami miasta i uległa konfiskacie na rzecz dóbr królewskich po stłumieniu buntu wójta Alberta. Równolegle część Krowodrzy od czasów biskupa Iwona Odrowąża posiadał zakon duchaków. Po roku 1312 duchacy rościli sobie pretensje do całości wsi, co z początkiem XVII wieku stało się przedmiotem sporów między miastem Krakowem a zakonem. Ostatecznie Zygmunt Waza w 1617 roku wydał dokument uznający wyłączne prawa duchaków do tej wsi. Pod kasacie zakonu w 1788 roku dokonanej przez prymasa Michała Jerzego Poniatowskiego wieś przeszła na własność szpitala św. Łazarza w Krakowie. W latach 1796–1826 Krowodrza występowała jako dominium tego szpitala. Była wsią rolniczo-hodowlaną. Nazwa „Krowodrza” bywa wywodzona od „krów darcia”, czyli skórowania krów po uboju. Pierwszy ślad samorządu wiejskiego i urzędu wójtowskiego pochodzi z roku 1469, znana jest pieczęć ławnicza krowoderska z 1564 roku. W roku 1838, za czasów Rzeczypospolitej Krakowskiej, Krowodrza została przyłączona do Krakowa, wchodząc do jego Cyrkułu II; było to rozwiązanie czasowe, w roku 1854 odzyskała samodzielność. W roku 1867 uzyskała samorząd w rozumieniu ustaw autonomicznych dla Galicji, z naczelnikiem gminy na czele. Podczas spisu przeprowadzanego w 1902 roku w gminie znajdowało się sto czternaście domów mieszkalnych, siedemdziesiąt cztery zabudowania gospodarcze i fabryka cementu. Zamieszkiwało ją ponad pięć tysięcy osób, w tym około dziewięciuset wojskowych. Trwałe rozwiązanie statusu tamtych terenów przyniosło tworzenie Wielkiego Krakowa i rok 1910, kiedy to Krowodrza została przyłączona do miasta, administracyjnie do jego IV okręgu, stanowiąc jednocześnie XVII dzielnicę katastralną Krakowa.