Lata 1838–1855 obejmują schyłkowy okres istnienia Wolnego Miasta Krakowa – Rzeczypospolitej Krakowskiej oraz powrót pod austriacki zabór i do struktury cesarstwa austriackiego w jego przedautonomicznej formacji ustrojowej. Kres państwa- -miasta, jakim była Rzeczpospolita Krakowska, przyniosła rewolucja krakowska 1846 r. Lutowa, zbrojna rewolta pod hasłami demokratyczno-społecznościowymi w listopadzie poskutkowała zawartym w Wiedniu układem między Austrią, Rosją i Prusami, mocą którego anulowano postanowienia dodatkowe (do aktów kongresu wiedeńskiego) z 3 maja 1815 r. Obszar Wolnego Miasta Krakowa włączony został do cesarstwa austriackiego, jego formalnego przyłączenia do Galicji dokonano pod nazwą Wielkiego Księstwa Krakowskiego (w ten sposób jako kraj koronny cesarstwa Galicja uzyskała nazwę „Królestwo Galicji i Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskim i Księstwami Oświęcimia i Zatora”). Miasto pozostawało pod wojskową okupacją, kolejne rewolty uliczne będące echem rozgrywającej się Wiosny Ludów 1848 r. stłumione zostały bombardowaniem miasta ze wzgórza wawelskiego. Z kolei w związku z powstaniem węgierskim w 1849 r. wprowadzono w całej Galicji stan wojenny, uchylony w 1854 r. Monarchia austriacka wyszła z Wiosny Ludów zwycięsko, politycznie trwał nadal system rządów absolutnych. Jednak reformy ustrojowe w cesarstwie były już nieuniknione.
