Jeżeli etap I omawianego w tym tomie poszerzania granic Krakowa zrealizowany w roku 1941 związany był z przypisaniem miastu przez niemieckiego okupanta stołecznej roli w systemie zarządzania częścią zagarniętych polskich terytoriów, a etap II, przeprowadzony w 1951 roku, stanowił prostą konsekwencję gospodarczo-politycznej decyzji władz centralnych o takiej, a nie innej, lokalizacji wielkiego kombinatu przemysłowego, to etap III miał swoją genezę w zaplanowanej i wdrożonej w latach 1972–1975 ogólnopolskiej reformie podziału administracyjnego kraju oraz reformie systemu terenowego aparatu władzy i administracji państwowej.
Etap ten nie był więc wynikiem skoncentrowania uwagi decydentów na Krakowie, lecz Kraków i jego granice stały się tu przedmiotem zaprogramowanej i przyjętej centralnie wizji pozycji i kształtu największych miast w skali całego kraju jako części szeroko zakrojonej reformy systemowej.
W 1954 roku zlikwidowano w Polsce podział administracyjny wsi na około 3000 gmin, wprowadzając w to miejsce podział na około 8800 gromad. Były to jednak jednostki małe i słabe, wkrótce zaczęto je łączyć, tak że w 1972 roku ich liczba zmalała do około 4300. W tymże 1972 roku podział na gromady zastąpiono podziałem na gminy, wydzielając 2366 takich właśnie większych i silniejszych od poprzednich gromad jednostek administracyjnych. Otwarło to drogę do dalszych, daleko idących reform, przeprowadzanych do roku 1975, w tym przejścia na dwustopniowy podział (a zatem i zarządzanie) kraju poprzez likwidację szczebla powiatowego oraz zniesienia dotychczasowych 17 województw i wprowadzenie w to miejsce podziału na 49 województw. W tym ostatnim zakresie dla największych miast, w tym Krakowa, wprowadzono osobną kategorię „województwa miejskiego”.
Do tej pory Kraków, tak jak i Warszawa, Łódz, Wrocław oraz Poznań, miał status miasta wydzielonego z województwa. W 1975 roku stał się on jednostką stopnia wojewódzkiego, tworząc wraz z okalającym go terenem wojewódzkim jedną wspólną jednostkę podziału administracyjnego kraju o nazwie województwo miejskie krakowskie. Wielkość tego województwa znacznie jednak uszczuplono w porównaniu ze stanem sprzed reformy, wychodząc z założenia, że wystarczającą rekompensatą są wielkość i siła centralnego miasta. W efekcie województwo miejskie krakowskie skupiało zaledwie 10 miast i 47 gmin o łącznej powierzchni 3254 km² i 1 167 500 mieszkańców – było wśród wszystkich 49 województw na przedostatnim miejscu pod względem powierzchni (przed województwem miejskim łódzkim, zaraz za województwem stołecznym warszawskim).
Wracając do roku 1972: w ramach przygotowań do zastąpienia gromad nowymi, większymi gminami, całkowitej likwidacji szczebla powiatowego (w tym krakowskiego i sąsiadujących z nim) oraz wprowadzenia w miejsce dotychczasowego województwa krakowskiego nowej konstrukcji w postaci województwa miejskiego, zakreślano granice wprowadzanych nowych gmin przy jednoczesnym wzmocnieniu terytorialnym samego Krakowa, mającego być województwem, ale o pomniejszonej powierzchni. To w tym właśnie tkwi źródło centralnej decyzji o zwiększeniu jego terytorium oraz wykonawcze zakreślenie granic w korelacji z nowo tworzonymi przy granicach miasta innymi gminami.
Poszerzenie granic Krakowa w 1972 roku ze skutkiem prawnym od 1 stycznia 1973 roku było więc wpisane w ogólnopaństwową, zasadniczą reformę podziału administracyjnego kraju, a w ślad za tym sprawowania władzy i administracji państwowej.
Zakres przyłączeń opisuje przytoczony akt prawny, ilustruje je także załączona nieco dalej mapka. Miasto zwiększyło swoją powierzchnię z 229,90 km² w roku 1951 do 322,30 km², co oznaczało przyrost w wielkości 92,4 km². Było to więc po 1915 roku drugie pod względem ilości włączonych terenów poszerzenie terytorium miasta (większy zasięg miało jedynie poszerzenie granic w roku 1941).
Jednocześnie była to zmiana, która ukształtowała granice miasta w zasadzie aktualne do dziś – ważna korekta w 1986 roku oraz incydentalna z 2013 roku objęły łącznie zaledwie około 5 km² powierzchni i nie są tu ważące. Dzisiejszy Kraków ma więc granice ukształtowane ponad cztery dekady temu.
Omawiana reforma zrównała dzielnice wielkich miast z pozycją wprowadzonych właśnie gmin. Stały się one podstawowymi jednostkami podziału administracyjnego na terenie tych miast, z własnymi organami władzy (rady narodowe) i administracji (naczelnicy). W 1973 roku zniesiono w Krakowie dotychczasowych 6 dzielnic administracyjnych, w ich miejsce wydzielając w mieście 4 dzielnice: I – Śródmieście, II – Podgórze, III – Krowodrza, IV – Nowa Huta. Podział ten przetrwał do 1991 roku, gdy zostały one zniesione i zastąpione znanymi nam z dzisiejszych czasów 18 dzielnicami pomocniczymi, samorządowymi.
