Bronowice Małe

Dawna wieś po lewej stronie Wisły, obecnie w północno-zachodniej części miasta Krakowa, około 5 km od jego centrum, sąsiadująca z Bronowicami Wielkimi, Łobzowem (od 1910 roku z Krakowem), Wolą Justowską, Mydlnikami i leżącą poza dzisiejszymi granicami miasta Rząską.

  W najstarszej znanej wzmiance, pochodzącej z 1290 roku, nazwa wsi została zapisana w brzmieniu Brunouici. W innych dawnych zapiskach w postaciach: Brunowicz, Polonicalis Brunowicz (1337), Bronowicze Polonicalis (1375), Bronowicze Polskye, Brunowicze (1470), Bronowice Małe (1781). Nazwa wywodzona od nazwy osobowej „Bruno”, przymiotnik „polskie” odróżnia tę wieś od Bronowic Wielkich – „niemieckich”, wcześniej lokowanych na prawie niemieckim, gdy Bronowice Małe rządziły się jeszcze prawem polskim.

  Przez cały okres swojej odrębności administracyjnej Bronowice Małe należały do parafii pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Krakowie (stąd barwne śluby w kościele Mariackim inspirowały młodopolskich twórców). Znana jest z pierwszej połowy XIX wieku pieczęć dominialna z godłem w postaci brony, używana także jako pieczęć wsi, w okresie II Rzeczypospolitej godłem pieczętnym był orzeł w locie.

  Wieś lokowana za czasów króla Wacława II, w 1294 roku, na prawie niemieckim; wyznaczono wówczas centrum w rejonie dzisiejszych ulic Tetmajera i Pod Strzechą oraz przyjęto łanowy rozłóg pól. Ponownej lokacji – na prawie magdeburskim – dokonał w roku 1452 król Kazimierz Jagiellończyk. W XIX wieku odnotowywano nazwy pól i rejonów wsi: Za Dworem, Koło Parowca, Za Rzeką.

  Bronowice Małe były własnością duchowną – wieś stanowiła uposażenie proboszczów kościoła Mariackiego w Krakowie. W końcu XIII wieku we wsi urządzono Młynówkę Bronowicką, przedłużoną w 1327 roku do Krakowa i nazwaną Młynówką Królewską, w 1448 roku powstała mechaniczna szlifiernia nad Rudawą, w 1506 roku wystawiono na koszt Krakowa hamernię (kuźnicę). W roku 1809 ukończono budowę nowego dworu plebańskiego powstałego w miejsce starego, pochodzącego z XVI wieku. W latach 1846–1847 przez bronowickie pola poprowadzono odcinek kolei parowej do Mysłowic, zlokalizowano tam także umocnienia Twierdzy Kraków. Przed trzecim rozbiorem gromada Bronowice Małe należała do powiatu krakowskiego, po roku 1795 znalazła się jako gmina w austriackim cyrkule krakowskim. W 1815 roku Bronowice Małe weszły w granice Rzeczypospolitej Krakowskiej jako gromada w składzie gminy obwodowej Zwierzyniec, od 1838 roku dystryktu Liszki. W roku 1846 wieś powróciła jako gromada (od 1856 roku gmina) pod zabór austriacki. Od 1866 roku wieś miała nadal status jednowioskowej gminy (gminy jednostkowej) w ramach powiatu krakowskiego. To gminne usytuowanie Bronowic Małych przetrwało do czasów II Rzeczypospolitej, do roku 1933. W 1934 roku dotychczasowa gmina Bronowice Małe przekształcona została w gromadę w ramach wielowioskowej gminy zbiorczej Bronowice Wielkie.

  W roku 1941 znajdujące się w okupacyjnym departamencie i powiecie krakowskim Generalnego Gubernatorstwa Bronowice Małe (liczące wówczas 5,07 km² i 7842 mieszkańców) przyłączone zostały do Krakowa, do jego VII obwodu administracyjnego, jako XXXV dzielnica katastralna miasta.

  Obecnie tereny tej dawnej wsi stanowią część dzielnicy samorządowej VI Bronowice. Ze Słownika geograficznego z lat 1880–1902: Bronowice Małe, wieś nad rzeką Dłubnią i Rudawą, powiat krakowski. W połowie XV wieku własność plebana kościoła Panny Maryi w Krakowie. Ma 16 łanów kmiecych płacących plebanowi po 16 groszy czynszu i dających po 4 miary jęczmienia, 4 żyta i owsa  z łanu. Było też sołtystwo, młyn na Dłubni i folwarki na 2 łanach.

Ze Słownika geograficznego z lat 1880–1902:

Bronowice Małe, wieś nad rzeką Dłubnią i Rudawą, powiat krakowski. W połowie XV wieku własność plebana kościoła Panny Maryi w Krakowie. Ma 16 łanów kmiecych płacących plebanowi po 16 groszy czynszu i dających po 4 miary jęczmienia, 4 żyta i owsa z łanu. Było też sołtystwo, młyn na Dłubni i folwarki na 2 łanach.